Malarka urodziła się 16 maja 1898 r. w Warszawie, choć inne źródła podają, że miało to miejsce 11 maja 1895 lub 1896 r., w Moskwie lub Sankt Petersburgu. Najprawdopodobniej to sama artystka zmyśliła datę i Warszawę jako miejsce urodzenia.

Przyszła na świat jako Tamara Rozalia Gurwik–Górska, ale są żródła, które mówią, że  „Tamara” nie jest udokumentowanym imieniem, tylko stanowi kolejny element autokreacji. Jeszcze inne zródła mówią, że miała na imię Maria. Jej ojcem był Borys Mojsijewicz Gurwik–Górski, a matką Malwina z domu Dekler.  

 

Trochę prawdy, trochę kłamstw
Jako dorosła kobieta Łempicka skutecznie manipulowała szczegółami dotyczącymi swojego życiorysu. Niektóre informacje trudno dziś zweryfikować, co skutkowało i skutkuje tym, że wielu jej biografów powielało i powiela niesprawdzone fakty. W tworzeniu własnej legendy była niezwykle konsekwentna, a wymyślone lub przeinaczone wydarzenia miały na celu dowieść, jak niezwykłe życie zgotował jej los. Podkreślała, że jest Polką i w tym celu prawdopodobnie sfałszowała swoją metrykę, by jako miejsce urodzenia figurowała w niej Warszawa.

Ojciec był rosyjskim Żydem, kupcem lub przemysłowcem. Rodzina, zwłaszcza ta z warszawskimi korzeniami, do której była bardziej przywiązana, nie była tak ustosunkowana, jak opowiadała Tamara, skrywając żydowskie pochodzenie swojej matki. Dziadkowie – Bernard i Klementyna (z domu Bauman) Deklerowie byli rodziną kupiecką, mieszczanami wyznania mojżeszowego, związanymi od kilku pokoleń z Warszawą. Pieniądze pozwalały im naśladować styl życia polskich elit, ale w ówczesnych realiach nie mieli szans na zespolenie się z tą grupą społeczną. Opowieści Tamary o polskich korzeniach, sięgających wojen napoleońskich nie zostały potwierdzone, podobnie jak ta, że w domu dziadków bywał Ignacy Paderewski.

 
 

Pobierała nauki w elitarnych szkołach, uczyła się kilku języków i gry na pianinie. Najpierw w rodzinie ujawnił się talent plastyczny jej młodszej siostry Adrianny, ale Tamara szybko udowodniła, że i ona ma zdolności w tym kierunku, a dodatkowo nie brakuje jej pewności siebie. Zamówiony przez matkę u wybitnego lokalnego artysty portet córek nie spodobał się starszej z nich. Tamara zmusiła Adriannę do pozowania i, nie znając techniki malarskiej zaczęła malować.

 

Na jednym z balów maskowych poznała młodego przystojnego prawnika Tadeusza Łempickiego. Jego ojciec, Julian Łempicki, herbu Junosza, wywodził się ze szlachty i sprawował funkcję przedstawiciela Towarzystwa Kolei Warszawsko–Wiedeńskiej. Matka, Maria Norwid, była bratanicą poety Cypriana Kamila Norwida.

Rodzina Tamary była przeciwna temu małżeństwu. Tadeusz nigdy nie pracował w zawodzie, miał opinię bon vivanta i nie posiadał majątku. Młodzi wzięli ślub w 1915 lub na początku 1916 roku. 16 września 1916 r. na świat przyszła ich jedyna córka – Maria Krystyna, nazywana pieszczotliwie przez najbliższych Kizette.

 

Wybuch rewolucji październikowej w Rosji zaburzył ich beztroskie życie. Tadeusz został aresztowany przez bolszewików pod zarzutem udziału w spisku. Zrozpaczona żona próbowała go za wszelką cenę uwolnić. Tą ceną okazała się noc spędzona ze szwedzkim konsulem, który obiecał, że pomoże jej wydostać Tadeusza z więzienia i uciec z Rosji. Małżeństwo spotkało się w Kopenhadze, skąd latem 1918 r. ruszyli do Paryża. Tutaj po jakimś czasie dołączyły do nich  matka i siostra Tamary.

 

To Adrianna namówiła Tamarę do dalszego studiowania malarstwa, co ta uznała za dobry pomysł. Postawiła sobie kolejny jasny cel: jeżeli malować, to tak, by odnieść sukces. Zaczęła uczęszczać na zajęcia do Académie Ranson, gdzie uczył ją przyjaciel Paula Gauguina – Maurice Denis. Później została studentką André Lhote’a i to jego wskazówki okazały się najważniejsze dla przyszłej malarki. Celem Lhote’a, który był m.in. malarzem i teoretykiem sztuki, było wypracowanie takiej formy, która byłaby kompromisem – by obrazy, odpowiadając gustom zamożnego mieszczaństwa, dawały nabywcom poczucie, że kupują dzieła, które odpowiadają aktualnym trendom w sztuce. Mimo zdobytego niezłego wykształcenia, gdy Tamara już zdobyła sławę twierdziła, że zawsze była samoukiem. To kolejny dowód na to, jak bardzo w karierze artystycznej była jej potrzebna autokreacja.

Swoją karierę zaczęła budować w przemyślany sposób. Pierwsze próby malarskie połączone były z innymi krokami. Tamara zamieszkała w dzielnicy Montparnasse, by przebywać w artystycznym towarzystwie. Często odwiedzała Luwr, gdzie analizowała słynne dzieła. Mimo że malowała po kilkanaście godzin dziennie, miała jeszcze siłę i ochotę, by bywać w kawiarniach, a nocami odwiedzać puby.

O tym, że małżeństwo z arystokratą było dla niej istotnym elementem w budowaniu własnego wizerunku niech świadczy fakt, że artystka podpisywała się jako Tamara de Lempicka, dodając przed nazwiskiem przyrostek „de” oznaczający arystokratyczne pochodzenie.
 

Plakat z wystawy w Muzeum Narodowym w Lublinie.

 

Inspirowała się kubizmem, renesansową klasyką oraz włoskim manieryzmem. Jej prace mają żywe, rozświetlone barwy, dzięki czemu obiekty wydają się bardziej trójwymiarowe. Każdy szczegół obrazu jest wykończony z niezwykłą precyzją. Malarstwo Łempickiej charakteryzują też wystylizowane, czasem wręcz manieryczne formy i postaci.

 

Tamara znakomicie odnalazła się w nurcie art déco, który rozwinął się w latach 20. Jej najsłynniejesze dzieła z tego okresu to „Autoportret w zielonym bugatti” i „Piękna Rafaela”. „Autoportret w zielonym bugatti”, to najsłynniejsze jej dzieło, obraz–symbol. Pisano, że przedstawia wyemancypowaną kobietę, która jest ikoną szalonego dwudziestolecia międzywojennego. Obraz powstał na zamówienie magazynu „Die Dame” i w lipcu 1929 roku znalazł się na okładce. Prawdopodobnie zapozowała do niego jej siostra Adrianna, z którą były łudząco podobne.

Rozwój kariery przyniósł jej rozpoznawalność i sukces finansowy. Prace Łempickiej były wystawiane nie tylko w Paryżu, ale i za granicą. Znakomitą większość jej klientów stanowili zamożni arystokraci, którzy zamawiali portrety, zazwyczaj naturalnej wielkości. Oprócz portretów malowała też akty, a rzadziej martwe natury i pejzaże.  

Kicz lub przynajmniej grzech – estetyka i etyka
Opinie krytyków nie były zgodne i jednoznaczne. Chwalili jej prace za dbałość o szczegóły, jednocześnie potępiając za „cielesność graniczącą z kiczem lub przynajmniej grzechem”. Kobiece akty jej autorstwa mają homoerotyczny charakter i emanują erotyzmem. Widać też, że była znakomitą obserwatorką portretowanych osób.

Łempicka znała wielu polskich artystów z kręgów Szkoły Paryskiej (École de Paris). Z niektórymi się przyjaźniła, np. z Mojżeszem Kislingiem, zaś Zygmunt Menkes namalował jej półakt. Artystka uczestniczyła w wielu wystawach prezentujących polską sztukę we Francji, Polsce i Stanach Zjednoczonych. Należała do Koła Artystów Polskich Augusta Zamoyskiego. W 1929 roku pokazywała swoje prace na indywidualnej wystawie w Galerie Zak w Paryżu, którą prowadziła żona polskiego malarza Jadwiga Zakowa.

Tamara miała wiele przygodnych romansów z mężczyznami i z kobietami. Z jedną z nich, Irą Perrot, była związana przez blisko dziesięć lat. Poznały się w 1921 roku – Ira była jej sąsiadką. Szczegóły tej relacji nie są znane, ale nawet były mąż był przekonany, że Tamara bardzo kochała Irę. Ciemnowłosa miłość pozowała do kilkunastu obrazów artystki. Rozstały się w 1930 roku i choć powody nie są znane, to zdarzenie przyczyniło się do poważnej depresji malarki.

Wskutek trybu życia Łempickiej kryzys w jej małżeństwie narastał, co skończyło się rozwodem w 1927 roku. Tamara dwukrotnie przyjeżdżała do Polski, licząc na zmianę decyzji Tadeusza o rozwodzie. Łempicki ożenił się po raz drugi z Ireną Spiess. Z powodu urazu stopy nie służył w wojsku, a wojnę przeżył w Warszawie. W 1947 roku został konsulem w Marsylii, a później w Tuluzie. Odwołano go ze stanowiska, bo wydawał polskie paszporty, kierując się przesłankami prawnymi, nie politycznymi. Po powrocie w 1950 roku do Warszawy Łempicki zmarł w szpitalu. Malarka wielokrotnie podkreślała, że był mężczyzną jej życia.

 

 

Amerykański sen, który się skończył
W 1934 r. Łempicka wyszła ponownie za mąż, za barona Raoula Kuffnera de Dioszegh, właściciela największego majątku ziemskiego w Austro–Węgrach. Narastająca fala faszyzmu w Europie była najprawdopodobniej przyczyną decyzji o likwidacji majątku i wyjeździe w 1938 r. do USA, ze względu na żydowskie pochodzenie Kuffnera.

W latach czterdziestych Łempicka była ulubioną portrecistką gwiazd Hollywood, elit finansowych i towarzyskich. Tam także prowadziła bujne życie towarzyskie. Jej dzieła nie były przychylnie traktowane przez amerykańskich krtryków sztuki. Nie bez wpływu na ich opinię pozostawało zachowanie artystki. Media co jakiś czas  upubliczniały jej nocne życie.
 

 

Tamarze, samej dwukrotnie zmuszonej do opuszczenia miejsca zamieszkania, raz w 1918, raz w 1938 r, bliski był los uchodźców wojennych. W latach 40. działała społecznie w wielu komitetach i organizowała pomoc dla Europy. Jej empatia dla ludzi, którzy cierpią wskutek wojny, jest widoczna także w mniej znanych obrazach:
„Ucieczka (gdzieś w Europie)” czy „Uchodźcy”.

Popularność Łempickiej nie trwała długo, bowiem nastąpiły radykalne zmiany w sztuce powojennej. Przez kolejne dziesięciolecia malowała po kilka godzin dziennie. Próbowała nowych technik, malowała szpachlą. Mimo że starała się zmienić styl, skłaniając się ku modnym w latach sześćdziesiątych surrealizmowi i abstrakcji, jej kariera zmierzała ku schyłkowi.

  

 

Gdy Kizette podrosła, matka wymagała, by przedstawiała się jako jej siostra. Po przybyciu do USA też utrzymywała, że są siostrami. Mimo tego kłamstwa, były sobie bliskie. Tamara z biegiem lat była coraz bardziej rozczarowana córką, która nie spełniła jej wysokich oczekiwań. Według niej Kizette niczego nie osiągnęła. Wyszła za mąż za amerykańskiego geologa Harolda Foxhalla. Urodziła dwie córki: Christie i Victorię Annę. Tamara była bardzo zaangażowaną w wychowywanie wnuczek babcią. Chcąc wprowadzić je w wielki świat, kształtowała je na przedstawicielki wyższych sfer. Zabierała w podróże i szkoliła w wielu kwestiach.

Kizette przez lata była sekretarką Tamary. Matka wymagała od niej całkowitej dyspozycyjności i oddania. Po śmierci męża w 1962 roku, Tamara Łempicka porzuciła malarstwo i przeniosła się do Meksyku. Zażądała, aby córka przeniosła się do jej domu i na stałe się nią zaopiekowała. Było to niemożliwe, bo ta zajmowała się swoim chorym na raka mężem. Tamara poczuła się zdradzona i rozczarowana, mimo to córka była blisko do końca jej dni.

Artystka była mieszkanką Rosji, Francji, Stanów Zjednoczonych Ameryki i Meksyku. Dzisiaj pisze się o niej jako o kosmopolitce, ale Tamara zawsze podkreślała swoje polskie pochodzenie. Podobno do końca życia mówiła znakomicie po polsku, choć jej więzy z krajem zanikły po rozwodzie z Tadeuszem Łempickim.
 

 

Mijały lata, o okresie paryskiej świetności nikt już nie pamiętał. W 1972 roku na fali powrotu mody na styl art déco, Alain Blondel zorganizował w Paryżu indywidualną wystawę prac artystki z okresu przedwojennego, a później stworzył catalogue raisonné jej prac. Jednak Tamara odchodziła jako artystka zapomniana. Malarka zmarła 18 marca 1980 w swoim domu w Cuernavaca w Meksyku. Zgodnie z jej ostatnią wolą prochy rozrzucono nad wulkanem Popocatépetl.

Popyt na dzieła Łempickiej i prawdziwa sława przyszły wraz z modą na jej obrazy w Hollywood. W latach 80. mieli je w domach Barbra Streisand, Jack Nicholson czy Madonny. Wnuczki i prawnuczki opiekują się spuścizną artystki, a rosnąca popularność jej dzieł to głównie ich zasługa. Obecnie Tamara Łempicka należy do najbardziej rozpoznawalnych i najbardziej popularnych artystek. Obraz jej autorstwa „Portret Marjorie Ferry”,  występującej w paryskich kabaretach angielskiej artystki estradowej, w 2020 roku został sprzedany przez dom aukcyjny Christie’s za 16 380 000 funtów. Tym samym stał się najdroższym obrazem namalowanym przez polskiego artystę.

Trzeba pamiętać, że w 2018 r. jej obraz „La Musicienne” został sprzedany na aukcji w Nowym Jorku za ponad 9 mln dolarów, stając się najwyżej wylicytowanym obrazem polskiego artysty w historii. Rekord ten został pobity w 2019 r. Obraz pt. „La tunique rose” sprzedano za 13,3 mln dolarów.

W Polsce znajduje się kilkanaście jej obrazów, można je oglądać m.in. w kolekcji muzeum Villa la Fleur. Obrazy Łempickiej były eksponowane m.in. na wystawie w warszawskiej Zachęcie w 1928 r., a także na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 r. W 2008 r. Muzeum Narodowe w Warszawie w ramach wystawy „Wyprawa w dwudziestolecie”, wyeksponowało jeden obraz Tamary Łempickiej, „Znużenie (Kobieta siedząca na krześle)” z 1927 r. Od 2014 r. obraz Tamary Łempickiej  „Martwa natura” z 1949 r. jest w zbiorach Muzeum Mazowieckiego w Płocku.

Jej dzieła można było oglądać w 2022 roku na wystawie w Muzeum Narodowym w Lublinie „Tamara Łempicka – kobieta w podróży”. Wielkim powodzeniem cieszyła się w 2023 roku wystawa „Łempicka” w Muzeum Narodowym w Krakowie. 

Pierwsza książka na jej temat powstała jeszcze za życia artystki, w 1957 r. Pod koniec lat 80. pojawiła się biografia opowiedziana przez jej córkę. Od tego czasu pojawiło się bardzo wiele publikacji.

Jej twórczość i życie erotyczne stały się inspiracją do zaprojektowania perfum. W 1983 r. został założony przez Josiane i Josepha Pividala Dom mody Lolita Łempicka. Nazwa firmy to kompilacja imienia bohaterki powieści Nabokova i nazwiska słynnej malarki.

Czas mija, a jej pośmiertna popularność nie cichnie. Niewykluczone, że za jakiś czas kolejny obraz artystki przebije cenę tego obecnie uważanego za najdrożej sprzedany.

Renata Wiktoria Golonka

Bibliografia

https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/10/22/tamara-lempicka-biografia/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tamara_%C5%81empicka

https://culture.pl/pl/tworca/tamara-lempicka-tamara-de-lempicka

https://niezlasztuka.net/o-sztuce/tamara-lempicka-dziesiec-nieznanych-faktow-na-jej-temat/

https://twoja-sztuka.pl/Tamara-Lempicka-Historia-prawdziwa-blog-pol-1495189856.html

https://czasopisma.ispan.pl/index.php/bhs/article/view/698

https://kulturawokolnas.pl/swiat-malarstwa-niezwyklej-artystki-xx-wieku-lempicka-muzeum-narodowym-w-krakowie/