© PowiemPolsce.pl
18.04.2025 / 06:00Książę Seweryn Franciszek Światopełk-Czetwertyński – polski polityk początków XX wieku i II RP, wicemarszałek Sejmu, ziemianin, biznesman, działacz gospodarczy i społeczny. Był m.in. fundatorem stypendiów dla młodzieży, szkoły, a także kościoła w Suchowoli. Więziony przez Rosjan i Niemców.
Urodził się w Warszawie w arystokratycznej rodzinie. Był synem księcia Włodzimierza Ludwika, herbu Pogoń Ruska, uczestnika powstania styczniowego i Marii Wandy z domu Uruskiej, herbu Sas. Dzieciństwo spędził w Milanowie w powiecie radzyńskim w majątku rodziców.
Był najstarszy z pięciorga rodzeństwa. Rodzice, udzielający się politycznie i społecznie, przekazali swoją postawę i przekonania dzieciom.
W 1898 r. ożenił się z hrabianką Zofią Barbarą Przeździecką – właścicielką dóbr Falenty i współwłaścicielką Hotelu Europejskiego w Warszawie. Od ojca otrzymał majątek Suchowola niedaleko Milanowa, łącznie ponad 5 tys. mórg z gorzelnią, kopalnią torfu, młynem wodnym. Wkrótce zbudowano tam rezydencję.
Książę Czetwertyński odziedziczył po matce pałac Uruskich przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Małżeństwo doczekało się siedmiorga dzieci.
Już od początku XX wieku Seweryn Czetwertyński pełnił wiele funkcji społecznych. W 1900 r. został członkiem Komisji Hodowlanej Towarzystwa Rolnego w Siedlcach. Był także, m.in. prezesem Stowarzyszenia Rolniczego w Siedlcach i Radzyniu Podlaskim oraz założycielem i skarbnikiem Kasy Pożyczkowo–Oszczędnościowej Rolników i Ogrodników w Warszawie.
Prezesował Towarzystwu Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, a także Warszawskiemu Towarzystwu Cyklistów. Był wielkim pasjonatem kolarstwa, w Suchowoli miał prywatny tor kolarski.
Współtworzył Towarzystwo Akcyjne Tramwajów Miejskich w Warszawie, które uzyskało koncesję na budowę i eksploatację sieci tramwajów elektrycznych w mieście.
Patriota dbający o polskość
Od 1905 r. był członkiem Ligi Narodowej, a później Stronnictwa Ludowo–Demokratycznego. W tym samym roku współtworzył stronnictwo – Spójnię Narodową i z jej ramienia w 1906 r. wybrano go posłem do rosyjskiej I Dumy Państwowej . Gdy niedługo potem car rozwiązał Dumę, Czetwertyński skupił się na działalności społecznej i gospodarczej.
W działalności politycznej przeciwdziałał projektowi wydzielenia Chełmszczyzny z Królestwa Polskiego i przyłączenia jej do Rosji. Początkowo występował za autonomią Królestwa Polskiego w ramach Rosji, później bronił idei niepodległości.
W latach 1914–1915 był pierwszym prezesem, a od 1915 r. pełnomocnikiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego (CKO), powstałego w Warszawie z inicjatywy CTR. Komitet miał czuwać nad funkcjonowaniem instytucji gospodarczych i kulturalnych oraz organizować pomoc dla ofiar wojny. Czetwertyński był też wiceprezesem Komitetu Narodowego Polskiego, który przeniesiono do Petersburga po zajęciu przez Niemców Warszawy, a car Mikołaj II uznał go za prawowite przedstawicielstwo Królestwa Polskiego.
Gdy w lipcu 1917 r., z inicjatywy KNP - Komitetu Narodowego Polskiego, wyłoniona została Rada Polska Zjednoczenia Międzypartyjnego, Czetwertyński wszedł do jej Prezydium i przebywając w Petersburgu, brał udział w pertraktacjach z wojskowymi.
W 1917 r. Czetwertyński został członkiem Komisji Likwidacyjnej, której zadaniem była likwidacja spraw polskich w Rosji. W 1918 r., po wybuchu rewolucji październikowej został aresztowany przez bolszewików i przebywał w więzieniu w Homlu, skąd po uwolnieniu wrócił do Polski.
W międzywojennej Polsce Czetwertyński doskonale sobie radził jako przedsiębiorca. Posiadał wspomniany Hotel Europejski, który jako jedyny w Polsce zaliczany był w klasyfikacji międzynarodowej do hoteli luksusowych. Fabryka wysokogatunkowych wódek prosperowała znakomicie, podobnie jak cały majątek w Suchowoli. Na początku lat trzydziestych założono stadninę koni. Czetwertyński ufundował kościół oraz pomógł finansowo przy budowie szkoły powszechnej, oddanej do użytku w 1928 r. (od 1998 r. Zespół Szkół w Suchowoli nosi jego imię).
Popierał projekt parcelacji majątków ziemskich w drodze reformy rolnej. Gdy przeszła ona jednym głosem, nazwano Czetwertyńskiego „czerwonym księciem” i wykluczono ze Związku Ziemian. Był inicjatorem uchwalonej przez Sejm ustawy, na mocy której przywrócono unitom majątki utracone w czasie prześladowań religijnych w 1atach 1877–1878.
Dzięki staraniom najbliższych Czetwertyński po kilku miesiącach wrócił na zamek. Jednak śledztwo wznowiono i znowu trafił do obozu koncentracyjnego, tym razem w Buchenwaldzie. Stąd 11 kwietnia 1945 r. został wyzwolony przez wojska amerykańskie. Znalazł się Paryżu, skąd musiał wyjechać na operację do Wielkiej Brytanii. Dwa miesiące później, 19 VI 1945 r. zmarł w szpitalu polskim im. I. Paderewskiego w Edynburgu, z powodu wycieńczenia po pobycie w obozie koncentracyjnym.
Pochowany został na cmentarzu Mount Vernon w Edynburgu. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Renata Golonka
