Nieogarniony światem, ojców naszych Boże!
Ty, który jeden nie znasz płochej wieków zmiany!
Otośmy Twych ołtarzów oblegli podnoże,
Niegdy lud Tobie miły, a teraz znękany!
Więc, gdy za sobą przemówić nie śmiemy,
Pozwól, niech dawne łaski Twe wspomniemy.

Hymn do Boga (Jan Paweł Woronicz, fragment)

 

Przyszedł na świat w Tajkurach lub Brodowie, na Wołyniu. Jego ojcem był Paweł Woronicz, herbu Pawęża (Pawęza), dzierżawca Brodowa i Tajkur a matką Magdalena z Jackowskich.

Pierwsze nauki pobierał u jezuitów w Ostrogu (Wołyń). Tam powstały sielanki, jego pierwsze utwory poetyckie. Tam też w 1770 r. wstąpił do zakonu jezuitów i odbył w Ostrogu dwuletni nowicjat i roczny kurs retoryki.

  

Tuż po kasacie zakonu w 1773 r., wyświęcony na księdza diecezjalnego, zaczął studia prawnicze w Akademii Wileńskiej. Ukończył je z tytułem doktora obojga praw. Pracował jako nauczyciel pierwszej klasy w szkole pojezuickiej. Później przebywał w Warszawie i w Osiecku u księdza J. Reptowskiego, kanonika poznańskiego i proboszcza Osiecka.

W latach 1783–1784 studiował teologię w Warszawie, w seminarium św. Krzyża ks. Misjonarzy. Następnie został proboszczem w Liwie, a później kanonikiem kijowskim (1784 r.).

  

Komisarz insurekcji kościuszkowskiej
Zaangażowany politycznie, podczas Sejmu Czteroletniego pracował w komisji do spraw religijnych. Pisał mowy sejmowe dla biskupów K. K. Cieciszowskiego i M. Garnysza. W 1791 r. został audytorem kurii diecezji chełmskiej, a od 1794 r. był kanonikiem chełmskim.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej pełnił funkcję komisarza Komisji Porządkowej Księstwa Mazowieckiego. Objął kanonię warszawską, a w 1797 r. został kanonikiem wrocławskim.

Gdy w 1800 r. wycofał się z życia hierarchii kościelnej, osiadł na probostwie w Kazimierzu Dolnym. Tutaj nawiązał kontakty z rodziną Czartoryskich, osiadłą w Puławach. Byli oni gorliwymi orędownikami romantycznej idei narodowowyzwoleńczej. To tutaj Woronicz napisał, m. in. poemat „Świątynia Sybilli”, dedykowany księżnej Izabeli Czartoryskiej.

W latach 1803–1815 był proboszczem w Powsinie. W tym czasie działał m. in. w Towarzystwie Przyjaciół Nauk, utrzymując kontakt z Warszawą. W międzyczasie sprawował wiele funkcji. Był, m. in. członkiem Izby Najwyższej Wojennej i Administracji Publicznej (1806 r.), członkiem Rady Stanu po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1808 r.), radcą stanu w Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego (1812 r.).

 

   

Kultywowanie polskości gwarantem odzyskania wolności
W 1815 r.  cesarz Aleksander I mianował go biskupem diecezjalnym krakowskim i senatorem Królestwa Polskiego. Wkrótce po ingresie, w 1816 r. Woronicz zaczął odnawiać Pałac Biskupi w Krakowie. Wzorując się na pierwszym muzeum w Polsce, puławskiej świątyni Sybilli,  założonej przez Izabelę Czartoryską, a także na komnatach Sali Marmurowej i Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie, stworzył miejsce poświęcone dziejom ojczyzny. Cykl obrazów, przedstawiających dzieje Krakowa i historię Polski, m. in. poczet królów, namalował Michał Stachowicz, znany krakowski malarz. Oprócz obrazów, w jednej z sal znajdowały się m. in. miniatura pomnika Bolesława Chrobrego z kością monarchy i stolik księcia Józefa Poniatowskiego. W pałacu były organizowane spotkania literackie.

Jako biskup Krakowa Woronicz przyczynił się do sprowadzenia na Wawel szczątków wielkich bohaterów narodowych: księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki. Ich pogrzeby były manifestacjami patriotycznymi, a on sam wygłosił nad trumnami żarliwe kazania.

W 1827 został arcybiskupem metropolitą warszawskim i prymasem Królestwa Polskiego. Jako prymas przewodniczył uroczystościom koronacyjnym cesarza Mikołaja I 24 maja 1829 r. na Zamku Królewskim w Warszawie. Cesarz koronował się sam, a Woronicz tylko podał mu koronę.

 

Wizja szczęśliwej przyszłości
W swojej poezji Woronicz głosił, że Polacy są narodem wybranym. Wysławiał przeszłość Polski, przepowiadał odzyskanie niepodległości i szczęśliwą przyszłość kraju.

 

  

Jego najważniejsze utwory to: „Zjawienie Emilki”, „Świątynia Sybilli” i „Hymn do Boga”. Utwory Woronicza, których z wiadomych względów nie można było drukować, były przepisywane i rozpowszechniane w całym kraju. Używał pseudonimów i kryptonimów: I. W., J. W., Jeden z Synów Ojczyzny.

Postać tego mężnego księcia kościoła i patrioty zasługuje na bliższe poznanie i upowszechnienie. Nie bez powodu nazywany był Piotrem Skargą oświecenia czy prekursorem muzealnictwa. Został odznaczony Orderem Świętego Stanisława I klasy (1815 r.) i Orderem Orła Białego (1829 r.). Trudno przecenić zasługi, jakie oddał sprawie polskiej wykorzystując swoje talenty, ale i pozycję w ówczesnym świecie.

R.G.