Henryk Zygalski urodził się 15 lipca 1908 r. w Poznaniu. Był synem Michała Zygalskiego i Stanisławy z domu Kielisz. Rodzice prowadzili zakład krawiecki.

Przyszły matematyk edukację rozpocząl bardzo wcześnie. Przez trzy lata uczęszczał do niemieckojęzycznego przedszkola, następnie uczył się w  znakomitym Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. W szkole, oprócz niemieckiego, poznawał także inne języki: francuski, łacinę, grekę i polski. Już wtedy był dobrym matematykiem i z tego przedmiotu otrzymał najlepsze wyniki z końcowych egzaminów.

 

W latach 1926–1932 studiował matematykę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Tam w 1932 r. uzyskał tytuł magistra filozofii w zakresie matematyki.

 

Wiosną 1929 r. Zygalski wraz z grupą dwudziestu dwóch studentów, wśród których byli Marian Rejewski i Jerzy Różycki, uczestniczył w  utajnionym kursie podstaw kryptologii, organizowanym przez Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (Biuro Szyfrów Wojska Polskiego) i Uniwersytet Poznański. Jesienią tego roku zatrudniono go w poznańskiej ekspozyturze radiowywiadu na Cytadeli. Stanowi to niepodważalny dowód na to, że wyróżniał się podczas kursów zdolnościami. Po ukończeniu studiów pracował na uczelni. Jednocześnie był zatrudniony w Biurze Szyfrów – w radiokontrwywiadzie wojskowym. We wrześniu 1932 r., gdy została rozwiązana poznańska filia Biura Szyfrów, został przeniesiony do Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w Warszawie.

  

 

Wspólnie łamali najtrudniejsze kody
Trzej kryptolodzy (oprócz Henryka Zygalskiego Marian Rejewski i Jerzy Różycki)  rozpoczęli wspólną pracę w grudniu 1932 r., kiedy to Rejewski po raz pierwszy zrekonstruował okablowanie wojskowej wersji maszyny Enigma. Wtedy też, w styczniu 1933 r., został złamany po raz pierwszy kod  Enigmy. Pozwoliło to na zbudowanie działającej kopii tej maszyny.

Przez kolejne lata udało im się wypracować metody, dzięki którym łamali szyfry Enigmy. Głównym wkładem Zygalskiego w te operacje był system tzw. płacht, nazwanych później od jego nazwiska płachtami Zygalskiego. Pomagały one ustalić kolejność wirników kodujących Enigmy. Płachty były arkuszami papieru z wyciętymi w nich, na pozór w przypadkowych miejscach otworami. Każda z płacht oznaczona była symbolami, związanymi z danym układem startowym maszyny szyfrującej Enigma (a zatem posiadała zupełnie inny rozkład otworów). Układano je na podświetlonym pulpicie w taki sposób, by tylko niektóre otwory nakładały się na siebie, aż do uzyskania unikatowego ułożenia wielu płacht, przez które przebijał tylko jeden wspólny otwór. Z kilku względów, m. in operowania przez Niemców szyfrem trójliterowym, powstało blisko 500 płacht. Każda miała po  tysiąc ręcznie wycinanych otworów.

 

 

Gdy Anglicy pojęli metodę, zaczęli ją stosować
W związku z planowaniem wojny przez Niemcy, potrzebne były kolejne płachty, co nie było już technicznie wykonalne. Metodę Zygalskiego przedstawiono w 1939 r. na odbywającej się w Pyrach konferencji układu X-Y-Z (Francja, Wielka Brytania, Polska). Jednak z powodu niepełnego zrozumienia jej działania, nie została wykorzystana przez Anglików na początku wojny, mimo że posiadali oni komplet płacht i możliwość skonstruowania kolejnych.

 

Podczas spotkania w Paryżu (1940), w którym udział wzięli m. in. poznańscy kryptolodzy oraz wysłany przez Anglików Alan Turing, zobaczył on jak łamany jest szyfr depeszy i od tej pory metoda była przez wiele miesięcy wykorzystywana przez Anglików w Bletchley Park.

 

  

Zmieniał kraje pobytu, ale wciąż pracował
Po rozpoczęciu wojny Zygalski, razem z Rejewskim i Różyckim oraz innymi pracownikami Biura Szyfrów został ewakuowany do Rumunii. W Bukareszcie, nawiązując kontakt z ambasadą francuską, dzięki jej pomocy trzej kryptolodzy przedostali się do Francji. W Gretz-Armainvilliers, w ośrodku PC Bruno znowu zaczęli pracę nad szyframi. Wśród innych zadań, zlecono im przetestowanie Lacidy, polskiej konstrukcji. Została złamana po dwóch godzinach od startu, co obrazuje geniusz kryptologów.

 

 

Z Francji, po wkroczeniu Niemców Zygalski z Rejewskim (Różycki zginął w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym w 1942 r.) przedostali się do Hiszpanii. Aresztowani przez hiszpańską policję na granicy w Pirenejach, zostali zwolnieni dzięki wstawiennictwu PCK i wysłani do Madrytu. Stąd przedostali się do Portugalii, następnie popłynęli do Gibraltaru i przetransportowano ich do Wielkiej Brytanii. Znaleźli się w niej w sierpniu 1943 r. Wstąpili do armii polskiej. Obaj kontynuowali działalność kryptologiczno–wywiadowczą w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem, zajmując się szyframi radzieckimi. Nigdy nie odwiedzili Bletchley Park, gdzie stosowano ich metodę.

 

Po wojnie został na obczyźnie
Zygalski, który dosłużył się stopnia porucznika, po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Jeszcze w 1944 r. związał się z Berthą Blofield, z którą był do śmierci.

Został nauczycielem matematyki w prowincjonalnej szkole. W 1949 r. otrzymał brytyjskie obywatelstwo. Aby podjąć pracę nauczyciela akademickiego, musiał uzyskać brytyjską wersji tytułu zawodowego magistra. Zdobył go go po studiach w Imperial College w Londynie w 1950 r.

Zaczął pracę w Polish University College (był z nim związany od 1947 r.) W 1951 r. otrzymał posadę wykładowcy na Battersea Polytechnic, która z czasem  przekształciła się w University of Surrey. Niestety, z powodu wylewu i częściowego paraliżu zmuszony był zakończyć karierę w 1969 r.

Z powodu ustawy zabraniającej ujawniania mu szczegółów udziału w projekcie „Ultra”, realizowanym w Bletchley Park, nie mógł się odnieść do zawartości książki, której autorem był brytyjski oficer Frederick Winterbotham. Była ona pełna nieścisłości i przekłamań.

Zmarł 30 sierpnia 1978 r. w Liss. Po śmierci został skremowany, a jego prochy rozsypano w Ogrodzie Pamięci przy krematorium w Chichesterze.

 

 

 Kamień w Lesie Kabackim
W roku 1977 r. otrzymał doktorat honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie. W Polsce został uhonorowany tablicą wmurowaną w budynku Collegium Maius. W 2002 r., w Bletchley Park postawiono pomnik upamiętniający poznańskich kryptologów.

W Warszawie przy ul. Leśnej w Lesie Kabackim w Warszawie, w miejscu, w którym mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów, odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą pracujących tam trzech kryptologów.

W 2000 r. został uhonorowany pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W 2009 r. uwieczniono go wraz z pozostałym dwoma kryptologami, na znaczku pocztowym.

W rodzinnym mieście pamięć o Henryku Zygalskim trwa. W Wielkopolskim Muzeum Wojskowym na Starym Rynku można oglądać pamiątki po nim. a przed Zamkiem Cesarskim od 2008 r. stoi pomnik kryptologów. Istnieje interaktywne „Centrum Szyfrów Enigma”.

W kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie podczas uroczystości upamiętnienia polskich kryptologów – Rejewskiego, Różyckiego i Zygalskiego, w podziemiach kościoła pw. Świętych Piotra i Pawła, w Krypcie Panteonu Narodowego, złożono w sarkofagu urny z ziemią z miejsc związanych z ich śmiercią lub pochówkiem: okolic grobu na warszawskich Powązkach, z dna Morza Śródziemnego i z Chichester.

 

RG / BEB