Pierwsza kobieta, która (wedle dzisiejszej wiedzy) napisała polską książkę kucharską, pozostaje anonimowa. Nie mamy pewności, jak się nazywała. Wiemy jednak, kim była. Szczęśliwie, możliwości nie ma zbyt wiele. Choć nie możemy ponad wszelką wątpliwość rozstrzygnąć o jej tożsamości, kandydatek do tytułu pierwszej autorki polskiej książki kucharskiej nie ma zbyt wielu.   

  
XVIII-wieczny Zbiór dla kuchmistrza przechowany przez Rozalię z Zahorowskich Pociejową w Uściługu, a potem w bibliotece Lubomirskich w Równem (i odnaleziony kilka lat temu przez polsko-ukraiński duet badawczy), jest – zgodnie z tytułem – zbiorem prac wielu autorów. Poza anonimowym, XVI-wiecznym Kuchmistrzostwem, zawiera zbiór „Pani kuchmistrzowej koronnej” z roku 1633. To autorski almanach przepisów, który można uznać za integralną książkę kucharską. Ciekawe receptury z początku XVII wieku są jednak nie mniej interesujące niż tożsamość samej autorki. Nie jest bowiem wcale jednoznaczne, kim była ówczesna „pani kuchmistrzowa koronna”.
 
Kto był kuchmistrzem?
Rzeczy niektóre kuchenne sekretne od JMCi Pani Kuchmistrzowej Koronnej roku 1633 wypisane już w tytule zawierają datę. Wiemy, że zostały przepisane do Zbioru (być może nie bezpośrednio nawet) z XVII-wiecznego rękopisu. Ponieważ jednak autorka nie jest wymieniona z nazwiska, trzeba je ustalić. Zadanie wydaje się proste – trzeba sprawdzić, kto w roku 1633 pełnił urząd (jeszcze rzeczywisty, nie jedynie tytularny) kuchmistrza koronnego i jak nazywała się jego małżonka. Niestety, przypadkiem trafiamy w ciekawy moment w historii. Jak pisze odkrywca Zbioru dla Kuchmistrza, Jarosław Dumanowski, „Kuchmistrz koronny Piotr Żeroński zmarł 26 marca 1633 r., a godność po nim objął Stanisław Jasnogórski (Lichtenberg). Według Albrychta Stanisława Radziwiłła Władysław IV mianował Jasnogórskiego na kuchmistrza już 27 marca, dzień po śmierci Żerońskiego, ale przywilej wystawiono dopiero 2 maja 1634 r.” Czy zatem to pani Żerońska, czy Lichtenbergowa była pierwszą autorką polskiej książki kucharskiej? Obie kandydatury są niezwykłe.

Na tropie autorki
Żoną Piora Żerońskiego była Katarzyna Petronela Parzniewska, wnuczka marszałka dworu Anny Wazówny, znanej z zainteresowania dietetyką i medycyną. Jak dowodzi Jarosław Dumanowski, Katarzyna pozostała na dworze królewskim także po śmierci męża. Badacz wskazuje, że kucharz Władysława IV również wywodził się z dworu szwedzkiej królewny. Co więcej, Anna Wazówna otrzymała urząd starosty brodnickiego, a ojciec Katarzyny był tegoż starostwa administratorem. Zdaniem Jarosława Dumanowskiego, o tym, że to Katarzyna Parzniewska była autorką rękopisu, świadczy przeprowadzona przezeń analiza kulinarnych inspiracji tekstu.  

 

 

Druga możliwa autorka jest nie mniej interesująca. Żoną Stanisława Jasnogórskiego, następcy Piotra Żerońskiego, była Zuzanna Kochanowska. Nazwisko brzmi znajomo? Tak, to bratanica poety z Czarnolasu. Mąż Zuzanny w roku 1633 sprawował (realnie, choć jeszcze bez przywileju) urząd kuchmistrza koronnego przez dziewięć miesięcy, a jego poprzednik –zaledwie przez trzy. Bratanicy Jana Kochanowskiego zatem również nie można wykluczyć, być może szczegółowa analiza językowa przyniosłaby jakieś rozstrzygnięcia.

Niezależnie, czy autorką pierwszej napisanej przez kobietę polskiej książki kucharskiej była Katarzyna z Parzniewskich Żerońska czy Zuzanna z Kochanowskich Lichtenbergowa, skorzystamy z jej przepisu na pierniki. Przepisów na pierniki w książce pani kuchmistrzowej jest bowiem najwięcej. Ten zaś, najprostszy, pochodzi, jak pisze autorka, „od królowej Jmci”. Niestety (znów!) nie wiemy, o którą królową chodzi – żadna z oczywistych kandydatek tu nie pasuje. Matka Władysława IV już nie żyła, podobnie jak druga żona jego ojca, a sam król w 1633 roku był jeszcze kawalerem.

 

  

Pierniki według przepisu (nieznanej) królowej  

Składniki:
½ kg migdałów
½ kg cukru

50 g cynamonu
5 ml wody różanej
Woda
Mąka pszenna według potrzeby
 
Sposób przygotowania:
- Wszystkie składniki oprócz mąki bardzo starannie i drobno zmiksować na jednolitą masę i przełożyć do miski
- Dodając powoli mąki i wody zagnieść jednolite ciasto.
- Mąka i woda potrzebne są tu jedynie w ilości potrzebnej do przygotowania zwartego ciasta - Na podsypanej mąką stolnicy rozwałkować ciasto na placek o grubości ok. 0,5 cm
- Szklanką lub dowolną foremką wycinać kształty pierniczków

- Układać na blasze, na papierze do pieczenia
- Piec w piekarniku nagrzanym do 180 stopni przez 10-15 minut