Niedobór żelaza (i niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza) stanowi schorzenie, które może dotyczyć każdego. Występuje na całym świecie, dotykając zarówno kobiety, jak i mężczyzn, bez względu na wiek. Najbardziej rozpowszechniony jest wśród kobiet w okresie przedmenopauzalnym, kobiet w ciąży oraz dzieci w wieku poniżej 5 lat.[2] Przykładowo w samej Europie dotyka aż do 33% kobiet w okresie przedmenopauzalnym, do 77% kobiet w ciąży oraz do 48% dzieci.[2]

Jaka jest rola żelaza w organizmie?

Dlaczego niedobór żelaza to tak poważny problem zdrowotny? Ponieważ bez wystarczającej ilości żelaza w organizmie ciało - mówiąc w najprostszy sposób - nie jest w stanie funkcjonować prawidłowo. Żelazo jest bowiem niezbędne m.in. do:

- produkcji czerwonych krwinek [3] oraz

- zapewnienia sprawnego funkcjonowania serca i mięśni szkieletowych.[3]

Odgrywa również istotną rolę w zwalczaniu infekcji i chorób [4], utrzymaniu odpowiedniego poziomu energii [5] i prawidłowym funkcjonowaniu mózgu.

Jak organizm pozyskuje żelazo? Przede wszystkim z pożywienia [6], zużywając część puli do produkcji hemoglobiny (białka znajdującego się wewnątrz czerwonych krwinek) i magazynując resztę.

Niedobór żelaza - jakie daje objawy?

Co może świadczyć o tym, że w naszym organizmie brakuje żelaza? Niedobór może dawać takie objawy jak:

- powtarzające się bóle głowy [8],

- uczucie zmęczenia psychicznego [1] [8-9],

- drażliwość [1] [8-9],

- zawroty głowy [1] [8-9],

- szybka utrata koncentracji [1] [8-9],

- bolesne, białe zmiany wewnątrz jamy ustnej lub czerwone, łuszczące się pęknięcia po jednej lub obu stronach jamy ustnej [9-10],

- uczucie zmęczenia fizycznego [8-9],

- zimne ręce i/lub stopy [9-10],

- kompulsywne, powtarzające się żucie lodu czy pragnienie jedzenia substancji niejadalnych jak np. ziemia [10-11],

- większa niż zwykle liczba infekcji [10],

- wypadanie włosów (kępkami lub w większej ilości) [12],

- problemy ze słuchem [13],

- bladość najbardziej widoczna na twarzy [8-9].

Należy jednak pamiętać, że te objawy mogą się łączyć również z innymi schorzeniami, więc ich występowanie nie jest w żaden sposób jednoznaczne z niedoborem żelaza [13].

Jakie są przyczyny niedoboru żelaza?

Wśród najczęstszych przyczyn niedoboru żelaza wymienia się: utratę krwi, zwiększone zapotrzebowanie (przy niedostatecznej podaży w diecie), ograniczone wchłanianie z przewodu pokarmowego, niedobór w diecie [2]. Niemożliwe jest jednak jednoznaczne wskazanie, jakie są powody tej dolegliwości.

Niedobór żelaza - jak wygląda diagnostyka?

Co należy zrobić, gdy - z uwagi na wymienione powyżej objawy - podejrzewa się u siebie niedobór żelaza? Wziąć żelazo „na poważnie” i rozpocząć diagnostykę od badania morfologii krwi. Jeśli będziemy mieć do czynienia z niedoborem, to badanie wskaże nam obniżony poziom hemoglobiny, która na wynikach oznaczana jest skrótem Hb lub Hgb [14].

Jednak do pełnej diagnozy konieczne są bardziej szczegółowe badania [15], które obejmują sprawdzenie poziomu ferrytyny we krwi. Ferrytyna jest uznawana za jeden z najdokładniejszych parametrów w diagnozowaniu niedoboru żelaza [15], ponieważ odzwierciedla poziom jego zmagazynowania. Z tego powodu jej badanie zalecane jest przez Światową Organizację Zdrowia [16].

Należy jednak pamiętać, że poziom ferrytyny w surowicy może ulegać zmianom w wyniku stanów zapalnych czy infekcji (np. grypa). Z tego powodu do postawienia trafnej diagnozy często konieczne jest sprawdzenie dodatkowych parametrów [16], takich jak: TSAT (wysycenie transferyny w surowicy [16]), całkowita ilość żelaza w surowicy [17] czy TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza [18]).

Niedobór żelaza - jak wygląda leczenie?

Leczenie niedoboru żelaza może przebiegać na różne sposoby, w zależności od stopnia niedoboru oraz historii chorób pacjenta. Najczęściej stosowaną metodą jest zwiększanie ilości żelaza w diecie. Jak można to zrobić? Dieta osoby z niedoborem tego pierwiastka powinna opierać się na zielonych warzywach liściastych (np. natka pietruszki, szczypiorek), czerwonym mięsie oraz podrobach, produktach pełnoziarnistych, kaszy gruboziarnistej oraz burakach. Pozytywny wpływ na wchłanianie żelaza mają także produkty bogate w witaminę C (owoce, warzywa). Czego należy unikać? Produktów mlecznych i dużej ilości błonnika, a także kawy i herbaty, ponieważ zawarte w nich związki utrudniają przyswajanie żelaza.

Co jednak w sytuacji, gdy sama zmiana nawyków żywieniowych nie wystarcza w skutecznym uzupełnieniu i/lub ustabilizowaniu poziomu żelaza we krwi? Jeśli zmiana diety nie jest możliwa lub nie przynosi oczekiwanych rezultatów, możliwa jest suplementacja doustna oraz podawanie żelaza dożylnie, za pomocą infuzji lub zastrzyków [3].

Po dożylną formę podania żelaza sięga się w takich sytuacjach jak:

- nietolerancja żołądkowo-jelitowa żelaza podawanego doustnie,

- ciężka czy utrzymująca się i trudna do opanowania utrata krwi,

- operacje żołądka (bypass, resekcja, które zmniejszają wydzielanie kwasu żołądkowego i upośledzają wchłanianie żelaza z jelit),

- zespoły złego wchłaniania (celiakia, choroba Whipple'a, przerost bakterii),

- brak skuteczności doustnej podaży żelaza u pacjentów ze współistniejącym stanem zapalnym, który w mechanizmie podwyższenia hepcydyny może utrudniać jego wchłanianie,

- chęć ograniczenia długości trwania terapii (stosowanie dożylnego żelaza pozwala na podanie prawie pełnej dawki zastępczej w jednym lub dwóch wlewach).

Najwięcej dowodów na skuteczność żelaza podawanego dożylnie odnotowano w leczeniu pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit, po operacjach żołądka oraz z przewlekłą chorobą nerek [19].

Konsekwencje niedoboru żelaza

Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza stanowi jedną z konsekwencji nieleczonego lub nieskutecznie leczonego niedoboru żelaza. Ta dolegliwość powszechnie zwana jest anemią i występuje, gdy poziom żelaza magazynowanego w organizmie jest tak niski, że organizm nie jest już w stanie wytworzyć wystarczającej ilości hemoglobiny do zbudowania zdrowych czerwonych krwinek [7]. Dlaczego hemoglobina jest tak istotna? Ponieważ transportuje tlen do tkanek i narządów w całym organizmie - a ten proces jest niezbędny do tego, by funkcjonowały prawidłowo [20]. W sytuacji niedoboru obserwujemy więc stopniowe pogarszanie się ogólnego stanu zdrowia i wystąpienie objawów klinicznych niedokrwistości [2].

Wśród innych konsekwencji nieleczonego czy przewlekłego niedoboru żelaza wymienimy także:

- ogólne pogorszenie stanu zdrowia,

- pogorszenie samopoczucia,

- wzmożone uczucie przemęczenia [2].

Należy być świadomym tego, że niedobór żelaza - nawet jeśli nie występuje niedokrwistość - może nie tylko być wycieńczający, ale również zaostrzać objawy pierwotnie występującej choroby przewlekłej (zwiększając ryzyko powikłań, a nawet śmierci [2]). Co więcej, wśród dzieci może zaburzać rozwój poznawczy i motoryczny [2].

„Chociaż niedobór żelaza to przypadłość, która występuje powszechnie i niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, wciąż jest zbyt rzadko rozpoznawana i diagnozowana. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z rozwijającego się problemu zdrowotnego lub nie potrafi prawidłowo rozpoznać objawów. Dlatego naszym celem jest zwiększanie świadomości na temat roli żelaza w organizmie, zwłaszcza w zakresie objawów, które świadczą o jego niedoborze oraz konsekwencji zdrowotnych, które ta sytuacja za sobą niesie. Już kolejny rok realizujemy tę kampanię z myślą o tym, by wciąż poszerzać >>żelazną<< wiedzę nie tylko wśród pacjentów, ale również w środowisku medycznym. Propagujemy zachowanie większej czujności wobec typowych objawów i wsłuchiwanie się w sygnały płynące z organizmu” - mówi Grzegorz Sidorczuk, przedstawiciel organizatora kampanii „Weź żelazo na poważnie. Słuchaj swojego ciała”.

Jak wziąć żelazo na poważnie? W tym celu warto odwiedzić stronę internetową, na której znajdują się odpowiedzi na najczęstsze pytania związane z niedoborem żelaza.

Kampania „Weź żelazo na poważnie. Słuchaj swojego ciała” realizowana jest od kilku lat w Polsce i w innych krajach europejskich przez firmę Swixx Biopharma Sp. z o.o. i CSL Vifor.

Swixx Biopharma specjalizuje się w oferowaniu skutecznych terapii w wielu obszarach terapeutycznych. Pacjenci cierpiący z powodu chorób rzadkich, na nowotwory, diagnozowani w obszarze gastroenterologii oraz wymagający pomocy psychiatrycznej a także ci, u których konieczne jest dożylne podawanie preparatu żelaza, mogą mieć dostęp do skutecznych terapii dzięki aktywnościom podejmowanym przez Swixx Biopharma. Misją firmy jest ścisła współpraca z partnerami i szerokimi społecznościami opieki zdrowotnej w celu odblokowania dostępu do innowacyjnych metod leczenia dla potrzebujących pacjentów. Ostateczny cel stanowi z kolei wywarcie znaczącego i trwałego wpływu na zdrowie jednostek i społeczności, co realizowane jest m.in. przez takie kampanie jak „Weź żelazo na poważnie. Słuchaj swojego ciała”.

-

Powyższy materiał nie stanowi porady medycznej i nie powinien być traktowany jako zastępstwo konsultacji z profesjonalistą z dziedziny opieki zdrowotnej. Wszelkie decyzje dotyczące postępowania medycznego powinny być podejmowane przez profesjonalistów z dziedziny opieki zdrowotnej i muszą odpowiadać indywidualnym potrzebom każdego pacjenta.

Źródła:

1. Barton JC, et al. BMC Blood Disord. 2010;10:9. Doi:10.1186/1471-2326-10-9;2.

2. Strona internetowa: https://www.takeironseriously.com/pl/zwieksz-swiadomosc/o-nas (dostęp 15.11.2024 r.).

3. Auerbach M, Adamson JW Am J Hematol. 2016;91(1):31-38.

4. Fernando B, et al. World J Gastroenterol. 2009 Oct 7; 15(37): 4638-4643.

5. Favrat B., et al. PLOS One 9(4): e94217. eCollection 2014.

6. https://www.takeironseriously.com/pl/niedobor-zelaza/czy-przyjmujesz-wystarczajaca-ilosc-zelaza (dostęp 15.11.2024 r.).

7. Trost LB, et al. J Am Acad Dermatol. 2006;54(5):824-44.; 7.

8. Pavord S, et al.BJH 2020; 188: 819-30.

9. Api O, et al. Turk J Obstet Gyncecol 2015 2015;12: 173-8.

10. Beard JL. J Nutr 2001; 131: 568-80.

11. Lumish RA, et al. The Journal of Nutrition 2014; 114 (10):1533-9.

12. Kantor J.Journal of Invetsugative Dermatology 2003; 121(5): 958-8.

13. Schieffer KM, et al. JAMA Otolaryngol Neck Surg. 2017;(800).

14. Whitfield A, et al. Iron Deficiency Anemia Diagnosed in Female Teenagers. J Family Med Community Health. 2015. 2(7): 1058.

15. Milman N. Ann Hematol. 2008;87(12):949–959.

16. World Health Organization. WHO guideline on use of ferritin concentrations to assess iron status in individuals and populations.;2020.

17. Centre for Disease Control. Iron Status Indicators: National Report on Biochemical Indicators of Diet and Nutrition in the U.S. Population 1999-2002.

18. Soldin P et al. Clin Chim Acta. 2004 April ; 342(0): 211–217.

19. https://hematoonkologia.pl/aktualnosci/news/id/4247-anemia-nie-zawsze-taka-oczywista-dozylne-podanie-preparatow-zelaza-w-praktyce (dostęp 15.11.2024 r.).

20. Cashman MW, Sloan SB. Nutrition and nail disease. Clin Dermatol. 2010;28(4):420-5.

KONTAKT:

Dagmara Wdowczyk

e-mail: dagmara@dwconsulting.com.pl 

tel. 609 084 895

Źródło informacji: Dagmara Wdowczyk Consulting