Wybierz kontynent

Józef Rotblat - bomba atomowa bez zapłonu

Fizyk i radiobiolog, współtwórca pierwszej bomby atomowej, a jednocześnie współzałożyciel pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash oraz laureat Pokojowej Nagrody Nobla z 1995 r.

Józef Rotblat Fot. arch Nobel Foundation

Urodził się 4 listopada 1908 r. w Warszawie na Muranowie przy ulicy Miłej 64 w rodzinie polskich Żydów, która prowadziła dobrze prosperującą firmę transportową. Ojcu Józefa nie udało się w 1914 r. przedłużyć dzierżawy placu przy ul. Miłej i przeprowadziła się do niewykończonego jeszcze mieszkania w kamienicy przy ul. Nowolipki 53 na rogu przy ul. Smoczej. 

Wolna Wszechnica Polska
Józef początkowo uczył się w chederze, ale kiedy zaczął krytycznie podchodzić do spraw wiary w Boga, przeniósł się do Szkoły Rzemieślników Towarzystwa Dostarczania Pracy Ubogim Żydom. Nauczył się tam fachu elektryka w klasie elektromechanicznej.
W 1928 r po dostał się do Wolnej Wszechnicy Polskiej, szkoły wyższej, która nie wymagała od kandydatów matury (maturę zdał eksternistycznie na trzecim roku studiów).
Tu zetknął się z Ludwikiem Wertensteinem, jego opiekunem i mentorem w Wolnej Wszechnicy Polskiej, prekursorem polskiej fizyki jądrowej, byłym asystentem Marii Skłodowskiej-Curie. To spotkanie z Wertensteinem, który wykładał m.in. promieniotwórczość, teorię kwantów i budowę atomów przesądziło o dalszej edukacji Rotblata.

W 1932 r. uzyskał tytuł magistra w Wolnej Wszechnicy Polskiej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym z zakresu fizyki. Była to przepustka do podjęcia pracy w charakterze nauczyciela i dalszej kariery naukowej.

"Zderzenia prędkich neutronów z protonami”.
Pracował też w  Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, której kierownikiem był prof. Ludwik Wertenstein.

1 października 1936 na VIII Zjeździe Fizyków Polskich we Lwowie wygłosił trzy referaty: „Selektywna absorpcja powolnych neutronów w srebrze, złocie i jodzie”, „Zasięgi cząsteczek powstających przy bombardowaniu boru i litu powolnymi neutronami”, „Zderzenia prędkich neutronów z protonami”.

Gmach Wolnej Wszechnicy Polskiej przy ulicy Opaczewskiej 2a w Warszawie 1939 rok.
Fot. Henryk Poddębski - Museum of Warsaw, Domena publiczna

W Liverpoolu z odkrywcą neutronu
W 1938 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim pt. Badanie neutronowych procesów dezintegracyjnych przy pomocy komory jonizacyjnej i elektrometru Hoffmana. W tym samym roku ożenił się z Antoniną, absolwentką polonistyki na UW.
Dzięki swoim promotorom profesorom: Stanisławowi Pieńkowskiemu i Czesławowi Białobrzeskiemu otrzymał zagraniczne stypendium.
Kiedy wybuchła II wojna światowa był w Wielkiej Brytanii w Liverpoolu, gdzie z inicjatywy prof. Wertensteina współpracował z Jamesem Chadwickiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie neutronu.

Wojna rozdzieliła młode małżeństwo Józef próbował wydostać z okupowanej Polski swoją żonę Tolę, ale bez powodzenia. Czy została ona zamordowana przez Niemców w obozie zagłady w Bełżcu? 

Tajny Projekt Manhattan
Na początku 1944 r. znalazł się w Stanach Zjednoczonych w laboratorium w miasteczku Los Alamos, gdzie dołączył do zespołu wybitnych naukowców pracujących nad powstaniem bomby atomowej w ramach tajnego projektu Manhattan.

Jednak z powodów etycznych wycofał się z projektu i wyjechał do Anglii, gdzie zajął się medycyną nuklearną i został kierownikiem wydziału fizyki w Kolegium Medycznym przy Szpitalu św. Bartłomieja w Londynie. W 1998 otrzymał tytuł szlachecki "Sir".

Polak z brytyjskim paszportem 
W 1998 otrzymał tytuł szlachecki "Sir". Pomimo tak wysokiego wyróżnienia Jej Królewskiej Mości publicznie podkreślał swoje związki z Polską, zaznaczał, że jest Polakiem z brytyjskim paszportem. Jego językiem ojczystym był język polski i posługiwał się nim biegle do końca życia. 

Był członkiem i przewodniczącym Wydziału Przyrodniczo-Matematycznego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Jako rozpoznawalny w świecie renomowany wykładowca i naukowiec z zakresu medycyny nuklearnej, specjalizujący się m.in. wpływem promieniowania jonizującego na powstawanie nowotworów był od 1966 r.  członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk, która 30 lat później (1996) odznaczyła go medalem im. Kopernika.

Pokojowa Nagroda Nobla
W 1957 r. wraz z Bertrandem Russellem zainicjował międzynarodowy ruch pacyfistyczny Pugwash (Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych), w ramach którego uczeni po obu stronach „żelaznej kurtyny” działali na rzecz rozbrojenia i pokoju.
Ruch Pugwash jednak spotykał się z krytyką za wybiórcze traktowanie wielu kwestii, szczególnie związanych z łamaniem praw człowieka. Przykłądem było tu zignorowanie listu dysydenta Andrieja Sacharowa, współkonstruktora sowieckiej bomby wodorowej, informującego Pugwash o losie dysydentów w Rosji. Kiedy w Warszawie w 1982 r. trwała konferencja ruchu jej uczestnicy niemal przemilczeli fakt trwającego w Polsce stanu wojennego.
Wyzwaniem jakie stawiał sobie Rotblat i jego ruch było zbliżenie naukowców z obu bloków politycznych oraz ich solidarności przeciwko rozwijaniu badań, które mogły skutkować powstawaniem nowych rodzajów broni.
- Twierdził - na wzór lekarskiej przysięgi Hipokratesa  - powstrzymujmy zaspokajanie naukowej dociekliwości i ograniczajmy badania, których wyniki mogłyby okazać się zgubne dla świata!

W 1995 r. za swoją działalność Józef Rotblat i ruch Pugwash (po połowie) otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla. Był to rok 50. rocznicy zrzucenia bomby atomowej na Hiroszimę oraz wznowienia prób z bronią atomową przez Francję.

Order Odrodzenia Polski i skwer jego imienia.
Józef Rotblat marł 31 sierpnia 2005 r. w Londynie i spoczął na cmentarzu Hampstead. Jeszcze za życia został uhonorowany za wybitne zasługi dla nauki polskiej  (postanowienie Prezydenta RP z 28 sierpnia 1998 r.) Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie stawiał swoje pierwsze naukowe kroki odsłonięto w 2016 r. w holu  Auditorium Maximum tablicę ku jego upamiętnieniu. W 2018 roku Rada m.st. Warszawy nadała imię Józefa Rotblata skwerowi w miejscu jego zamieszkania na skrzyżowaniu ulic Nowolipki i Smoczej.

mb. BEB, zb

© PowiemPolsce.pl Redaktor

Zobacz więcej

Powiązane wydarzenia

1908-11-04

W Warszawie urodził się Józef Rotblat, fizyk, radiobiolog, współtwórca pierwszej bomby atomowej, założyciel pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1995).

Warszawa (mazowieckie, Polska)

117. rocznica

2005-08-31

W Londynie zmarł Józef Rotblat, fizyk, radiobiolog, współtwórca pierwszej bomby atomowej, założyciel pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1995).

London (Anglia, Wielka Brytania)

20. rocznica

Warszawa (mazowieckie, Polska)

Miejsca Polaków na świecie

Miejsca Polaków na świecie

Zapisz się do newslettera

Jesteś tutaj