Urodził się na Litwie i zawsze uważał ją za swoją ojczyznę. W 1812 r. był świadkiem przemarszu przez Nowogródek wojsk napoleońskich w drodze na wschód i z powrotem po pokonaniu armii przez Rosjan. W 1815 r. wyjechał na studia do Wilna, gdzie dwa lata później wraz z Tomaszem Zanem założyli Towarzystwo Filomatyczne (tajną organizację narodowo-patriotyczną). Wstąpił także do seminarium nauczycielskiego, którego ukończenie gwarantowało zatrudnienie i w 1819 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel w Kownie. 

Od Wilna do Paryża

W 1823 r. został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (jesień 1823 – marzec 1824) za działalność w tajnych organizacjach. Na późniejszym zesłaniu w Rosji przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. W 1829 r. wyjechał w podróż po Europie, a od 1832 r. zamieszkał w Paryżu, gdzie był redaktorem i publicystą „Pielgrzyma Polskiego”, napisał m.in. wiersz „Reduta Ordona” odnoszący się do powstania listopadowego, ożenił się z Celiną Szymanowską, objął katedrę literatury w Collège de France. We Francji związał się także z kołem Andrzeja Towiańskiego, mesjanisty i przywódcy organizacji zwanej Kołem Sprawy Bożej, głoszącej odrodzenie życia duchowego. Wątki mesjaniczne pojawią się już wcześniej w twórczości Mickiewicza – w III części „Dziadów” oraz „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego” (1832). Ze względu na działalność w środowiskach patriotycznych poetę uznaje się za reprezentanta tzw. Wielkiej Emigracji.

 

Początek polskiego romantyzmu

Dzieła literackie Mickiewicza obejmują wiele zróżnicowanych utworów, od liryki i poematów epickich, po dramaty oraz publicystykę. W 1822 r. ukazały się „Poezje” (zbiór „Ballady i romanse”), które uznaje się za początek polskiego romantyzmu, zwłaszcza balladę „Romantyczność”, w której autor odwołuje się do wyobrażeń ludowych, przeciwstawiając je postawie określanej jako „mędrca szkiełko i oko”. Drugi tom „Poezji” zawierał „Dziady” cz. II i IV (1823). W 1828 r. ukazał się „Konrad Wallenrod. Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich” – wzór poematu i bohatera romantycznego, odczytywany wówczas jako metafora doświadczeń uczestników spisków patriotycznych. Rok później opublikował „Sonety” (krymskie i odeskie).

 

„Dziady” i „Pan Tadeusz”

W 1832 r. w Dreźnie powstały „Dziady cz. III”, tworzące całość z cz. II i IV, w których odwołuje się do pogańskiego obrzędu wywoływania duchów zmarłych i przedstawia ludową wiarę w jedność świata widzialnego i niewidzialnego. Akcję trzeciej części Mickiewicz osadził we współczesnych mu czasach, nawiązując do procesu filomatów. W IV i III części pojawia się postać Gustawa, który przeistacza się w Konrada wygłaszającego tzw. Wielką Improwizację – monolog skierowany przeciwko Bogu, który dopuszcza do cierpienia narodu, a od którego bohater domaga się jednocześnie władzy nad tym narodem. Natomiast poemat epicki „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 we dwunastu księgach wierszem” opublikował Mickiewicz w Paryżu (1834). Utwór wpisywał się w nurt dzieł artystycznych tworzonych pod zaborami ku „pokrzepieniu serc” i w oczekiwaniu na odzyskanie niepodległości.

 

Legiony Polskie

W 1848 r. Mickiewicz działał w Rzymie, gdzie tworzył Legion Polski i próbował uzyskać poparcie papieża Piusa IX dla ruchów wolnościowych (tzw. Wiosny Ludów). Po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej, próbował również sformować Legiony Polskie w Stambule (wówczas Konstantynopolu), gdzie niespodziewanie zmarł 26 listopada 1855 r. Początkowo pochowano go na polskim cmentarzu w Montmorency we Francji, a w 1890 r. trumnę przewieziono do katedry na Wawelu.

 

Oddziaływanie 

Twórczość Adama Mickiewicza inspirowała wielu artystów od XIX w. do współczesności, w literaturze, sztukach plastycznych, muzyce, teatrze i filmie (m.in. „Pan Tadeusz” w reż. Andrzeja Wajdy z 2000 r.). Postać Konrada z „Dziadów” stała się archetypem polskiego bohatera tragicznego, a Wielka Improwizacja do dziś stanowi aktorskie wyzwanie. W historii teatru zapisały się spektakle reżyserowane m.in. przez Stanisława Wyspiańskiego (Kraków, 1901), czy Kazimierza Dejmka (Warszawa, 1967) z Gustawem Holoubkiem w roli Gustawa-Konrada – zdjęcie sztuki z afisza przez cenzurę było jedną z przyczyn protestów w marcu 1968 r. W 2022 r. mija 200 lat od czasu publikacji „Ballad i romansów”, które zapoczątkowały epokę romantyzmu w literaturze polskiej. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zdecydował o ustanowieniu roku 2022 Rokiem Romantyzmu Polskiego.

,