Patriotyczne wychowanie zaważyło na całym jego życiu. Urodził się 16 lutego 1757 r. w Skokach koło Brześcia Litewskiego. W 1770 r. rozpoczął naukę w założonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Szkole Rycerskiej w Warszawie, gdzie szczególny nacisk w edukacji kładziono na ukształtowanie postawy patriotycznej połączonej z ideami epoki oświecenia.

Obdarzony talentem literackim Niemcewicz znalazł się później na dworze księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, dzięki któremu wyruszył w 1783 r. w podróż, tzw. Grand Tour, po Europie. Po powrocie do Polski zamieszkał w posiadłości Czartoryskich w Puławach, gdzie zaangażował się w działalność publicystyczną i polityczną.

Konstytucja 3 Maja

Podczas obrad Sejmu Czteroletniego należał do obozu reform, współpracował przy tworzeniu tekstu Konstytucji 3 Maja i napisał pierwszą polską komedię polityczną „Powrót posła”, którą wystawiono w Teatrze Narodowym w 1791 r. Utwór poruszał aktualne wówczas spraw – krytykę sarmatyzmu i potrzebę reformy państwa z jednoczesnym poszanowaniem jego tradycji. Hasła reform Niemcewicz głosił także na łamach „Gazety Narodowej i Obcej”, której był wydawcą i redaktorem oraz zaangażował się w działalność Komisji Edukacji Narodowej. Po konfederacji targowickiej (1792) wyjechał z kraju. 

Insurekcja kościuszkowska i Ameryka

We Florencji spotkał się z Tadeuszem Kościuszką i później prawdopodobnie był autorem większości uniwersałów (aktów prawnych) wydawanych przez naczelnika insurekcji. W przegranej bitwie pod Maciejowicami (1794) dostał się do niewoli i został osadzony w petersburskiej twierdzy. Zwolniony z więzienia w 1796 r. wyjechał z Kościuszką do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie nawiązał kontakty m.in. z Thomasem Jeffersonem. W 1802 r. został członkiem Towarzystwa Filozoficznego w Filadelfii. 

Powstanie listopadowe

1807 r. wrócił do kraju. Został sekretarzem senatu w Księstwie Warszawskim oraz prezesem Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego. Wydał także „Śpiewy historyczne”, w których nawiązuje do świetności dawnej Polski. Pod zaborami utwory zyskały popularność i w XIX w. były wykonywane z muzyką jako element edukacji patriotycznej. W 1822 r. nabył majątek, który nazwał Ursynowem (dziś nazwa dzielnicy Warszawy), w którym obecnie ma siedzibę rektorat Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

Pomimo romantycznej wizji przeszłości, zachował pragmatyzm i w czasie poprzedzającym powstanie listopadowe (1830) był przeciwny walce zbrojnej. Taka postawa znalazła później wyraz w dramacie romantycznym „Kordian” (1834) Juliusza Słowackiego, w którym postać Prezesa powstrzymującego spiskowców przygotowujących zamach na życie cara, wzorowana była na Niemcewiczu. Jednak w chwili wybuchu powstania pisarz wszedł w skład Rządu Narodowego i do końca próbował pozyskać dla niego poparcie w państwach Europy Zachodniej. Po klęsce powstania działał na emigracji i pisał pamiętniki. Zmarł 21 maja 1841 r. w Paryżu.