Druga połowa wieku XVIII przynosi modę na kokardy jako znaki przynależności wojska. To barwy heraldyczne w gruncie rzeczy, choć ostatecznie spopularyzowane przez tricolor rewolucji francuskiej. 

Zanim jednak na kapeluszach armii rewolucyjnej pojawiły się trójkolorowe kokardy, upięte wstążki przypinane do ubrań były symbolem różnego rodzaju przynależności. Wstążki (później kokardy) bywały elementami liberii służących, umundurowania prywatnych pułków a z czasem – przynależności politycznej. Wierni Stuartom brytyjscy jakobici nosili kokardy białe, podczas gdy zwolennicy nowej niemieckiej dynastii hanowerskiej – czarne. Kokardy pojawiły się także jako jeden z elementów heraldycznych starej i dość dobrze zaopatrzonej w symbole dynastii, jaką byli francuscy Burboni (kokardy białe).

Kokarda i rewolucja
Słynne antykatolickie zamieszki w Londynie w roku 1780 przebiegły pod znakiem kokardy błękitnej, a szturm Bastylii – zielonej (!). Kokardami ozdabiali nakrycia głowy żołnierze armii Waszyngtona. Zanim jednak wódz naczelny wprowadził rozróżnienia kolorystyczne kokard ze względu na stopień, Armia Kontynentalna oryginalnie nosiła kokardy czarne, które na kapeluszach przywiozła z Wielkiej Brytanii. Nawiasem mówiąc, kiedy Francja została sprzymierzeńcem młodych Stanów Zjednoczonych, do czarnej kokardy króla Jerzego dodano biały środek z kokardy Burbonów (a we Francji – vice versa).

To noszona na kapeluszu i czapce kokarda jest przodkinią wojskowych oznaczeń na czapkach – godeł narodowych, armijnych „bączków” itd. W kokardy stroili się i lojaliści, i rewolucjoniści, jednak to rewolucja francuska a potem Wielka Armia Napoleona spopularyzowała w Europie ten rodzaj znaku.
 

 

Kokarda państwowa
Powstanie Listopadowe, zwłaszcza na początku, miało charakter rewolucyjny. Ale zapewne nie to zdecydowało o przyjęciu kokardy narodowej. Obradujący (z przerwani przez dziewięć miesięcy!) w czasie Powstania Sejm Królestwa Polskiego podejmował działania państwowotwórcze. Takim była detronizacja cara Mikołaja I (25 stycznia) i – dwa tygodnie później – przyjęcie barw narodowych. Wcześniej Sejm przyjął powstańczy herb Królestwa. Na tarczy w koronie, w czerwonych polach znajdował się biały polski orzeł i również biała litewska Pogoń. Kokarda odwzorowywała te barwy.

 

  
„Izba Senatorska i Izba Poselska po wysłuchaniu Wniosków Komisji Sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni się łączyć Polacy, postanowiły i stanowią:
|Artykuł 1.
Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.
Artykuł 2.
Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.” – czytamy w uchwale sejmowej. Barwy narodowe, choć używano ich wcześniej, także w formie kokardy, zostały ustalone i po raz pierwszy w dziejach oficjalnie przyjęte i potwierdzone.

  

Kokarda powstańcza
Kokarda narodowa zrobiła oszałamiającą karierę. Potrzeba polskiego symbolu, który byłby niekomplikowany, graficznie zwięzły i łatwy w produkcji, okazała się ogromna. Nie minęły dwie dekady, kiedy biało-czerwone barwy w formie kokardy pojawiły się w Powstaniu Wielkopolskim (ale tym z 1846 roku) i – również w Wielkopolsce – podczas Wiosny Ludów dwa lata później. Powszechnym znakiem kokarda narodowa stała się podczas Powstania Styczniowego.

 

 
Przy tej okazji warto zatrzymać się na chwilę: układ barw kokardy jest podyktowany porządkiem heraldycznym, odpowiada więc znakowi orła na czerwonym tle. Z tej przyczyny serce okrągłej kokardy powinno mieć kolor biały, a otok – czerwony. Zarówno powstańcy listopadowi, jak i styczniowi porządek ten jednak odwrócili. Widać to na przykład na „Pożegnaniu powstańca” Artura Grottgera. Na obrazie kobieta wpina w rogatywkę klęczącego mężczyzny kokardę o takim właśnie układzie barw.

 
Kokarda niepodległościowa
Taki również układ miały (najczęściej) noszone legalnie kokardy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i związane z nim poniekąd, a na pewno odwołujące się do tradycji styczniowej – Drużyny Strzeleckie i Legiony Polskie podczas I wojny światowej. Narodowa kokarda zdobiła czaka szwadronów Beliny (I Pułk Ułanów Legionów). Powszechnie widać ją było w Warszawie, 3 maja 1916 roku, kiedy, w rocznicę Konstytucji 3 Maja po raz pierwszy od czasu Powstania Listopadowego można było publicznie przywdziać narodowe barwy. Nosili ją również powstańcy wielkopolscy, jednak, kiedy została ona uznana za oficjalny znak powstańczy, układ jej barw był już odwrócony – czerwony otok okalał białe serce. Takie też stanowisko wobec narodowej kokardy zajmowali najważniejsi polscy heraldycy, którzy jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, w gorącym tonie się na jej temat wypowiadali.

 

 

Kokarda odchodzi i powraca
W dwudziestoleciu międzywojennym, kokardę narodową, funkcjonującą niejako w zastępstwie polskich symboli, zastąpiły „właściwe” emblematy na żołnierskich mundurach, wyszła z użytku, odeszła w zapomnienie. Stało się to po wojnie polsko-bolszewickiej, kiedy kokarda (z białym otokiem i czerwonym sercem) była odznaką polskich ochorników. Powróciła dopiero w roku 2006, w Poznaniu, przy okazji obchodów rocznicy Powstania Wielkopolskiego. Dwa lata później, podczas obchodów 90. rocznicy odzyskania niepodległości, kokardę założył prezydent Lech Kaczyński. Odtąd jej noszenie stałe się stałym elementem święta 11 listopada.

 

W roku 2014 ukazało się rozporządzenie ministra obrony narodowej, które ostatecznie, po niemal 200 latach, ujednolica sposób noszenia kokardy oraz jej wygląd.
„Kokardy narodowe w barwach biało-czerwonych:
1) mogą być używane w szczególności z okazji: Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, Święta Narodowego Trzeciego Maja, Święta Wojska Polskiego i Narodowego Święta Niepodległości;
2) wpinane są z lewej strony w klapę munduru lub ubioru cywilnego;
3) składają się z dwóch okręgów: białego centralnego oraz okalającego go czerwonego, o średnicy 40 do 60 mm, przy czym promień okręgu białego powinien stanowić ½ promienia kokardy.” – stanowi dokument.

 
W narodowych barwach
W roku, w którym w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe, w Wilnie ukazała się książka, mająca niebawem stać się bestsellerem. Chodzi o „Kucharza dobrze usposobionego” Jana Szyttlera – pierwszego polskiego autora, który utrzymywał się z pisania książek kucharskich, wielkiego specjalisty kuchni myśliwskiej oraz – oszczędnej. Przede wszystkim zaś – ucznia Paula Tremo, kuchmistrza ostatniego króla Polski.

  
Najważniejsza książka Jana Szyttlera ma ambicję podsumowywać najistotniejsze dania kuchni polskiej i litewskiej swoich czasów. Jest w niej również przepis, który – choć letni – doskonale odpowiada dzisiejszej okazji.

Zupa chłodnik z poziomek lub malin (przepis uwspółcześniony)

 

Składniki:
Litr malin lub poziomek
Pół litra rzadkiej (ale kwaśnej) śmietany
Półtorej szklanki słodkiego czerwonego wina
150 gramów cukru

Sposób przygotowania:
- Przegotować wino z cukrem do rozpuszczenia cukru
- Wystudzić
- Wymieszać wszystkie składniki
- Włożyć do lodówki

Podawać z (białymi) bezami lub minibezami.