Michał Kajka

Samorodny mazurski poeta ludowy, artysta, orędownik polskości Mazur. W 1897 r. został określony przez Niemców mianem „zatwardziałego Polaka”. Podczas plebiscytu 1920 r. działał na rzecz sprawy polskiej.

Michał Kajka, znany także jako Kayka, ps. „Prawdziński”, „Obserwator spod Ełku”, już w 1897 r. został określony przez Niemców mianem „zatwardziałego Polaka”, od lat 30. znajdował się pod stałą obserwacją narodowych socjalistów. Przyczynił się do utrwalenia polskości na Mazurach. Jego utwory cechuje ogromne umiłowanie ojczystej ziemi, ludu mazurskiego i jego spraw.

Urodził się 27 września 1858 r. w Skomacku w rodzinie „biednych chałupników”. Matka, Justyna z Zawadzkich, i ojciec, Fritz (Frycz) Kayka, posługiwali się wyłącznie językiem polskim.

Gdy miał 7 lat rozpoczął naukę u nauczyciela Owczarka, następnie Jasińskiego, a trzy lata później w szkole ludowej w Rostkach. Później wiedzę zdobywał jako samouk. Po skończeniu szkoły ludowej pracował jako parobek u bogatszych chłopów, nauczył się ciesielstwa i murarstwa; zawody te wykonywał później do końca życia.

W siedemnastym roku życia zaczął pisać wiersze w języku polskim. Pierwsze utwory poetyckie opublikował w „Mazurze” Jana Karola Sembrzyckiego (1884), w 1886 r. ogłosił korespondencję w „Nowinach Śląskich”. W kolejnych latach jego wiersze ukazywały się w „Mazurze”, „Gazecie Ludowej” (Ełk), „Mazurskim Przyjacielu Ludu”.

W roku 1883 osiadł na własnym gospodarstwie we wsi Ogródek pod Ełkiem. Jednocześnie rozpoczął działalność społeczną i polityczną. W 1883 r. ożenił się z pochodzącą z Ogródka Wilhelminą Karaś. Małżeństwo doczekało się dziesięciorga dzieci, ale przeżyło tylko dwóch synów. Od 1890 r. zajmował się biblioteką Towarzystwa Czytelni Ludowych w Ogródku, był w gronie założycieli Mazurskiej Partii Ludowej (1896),

W 1907 roku uczestniczył w spotkaniu polskich działaczy z Mazur i Wielkopolski w Szczytnie. Już w 1897 r. został nazwany przez Niemców mianem „zatwardziałym Polakiem”, W okresie plebiscytu 1920 roku, kiedy ludność zamieszkująca Warmię, Mazury i Powiśle miała zdecydować o przyłączeniu tych ziem do nowo powstałego państwa polskiego działał na rzecz sprawy polskiej. a w kolejnych latach w Zjednoczeniu Mazurskim i Związku Polskich Towarzystw Szkolnych.

Poeta przyczynił się do utrwalenia polskości na Mazurach. Jego utwory cechuje ogromne umiłowanie ojczystej ziemi, ludu mazurskiego i jego spraw. W swych utworach poruszał problemy życia religijnego Mazurów, znajdując i przy tym okazję do upomnienia się o krzywdę ojczystego języka. Za życia doczekał się wydania zbioru Pieśni mazurskie (1927), który ukazał się dzięki staraniom Emilii Sukertowej-Biedrawiny nakładem redakcji „Gazety Mazurskiej” i „Mazura”.

Od lat 30. Kajka znajdował się pod stałą obserwacją narodowych socjalistów. Uniemożliwiono mu m.in. udział w wycieczce Mazurów do Polski w 1930 r. Dom Kajków w Ogródku odwiedził specjalnie w 1935 roku Melchior Wańkowicz, ale miał jedynie sposobność rozmowy z żoną Kajki.

Michał Kajka nie był ani Niemcem, ani Polakiem, był Mazurem - człowiekiem pogranicza. Modlił się po polsku, ale mówił i czytał także po niemiecku. Chwalił rodzinne strony, zachwycał się pięknem mazurskiej przyrody, ubolewał nad zanikiem w tym krajobrazie „macierzyńskiej mowy” czyli języka polskiego. Polskość Kajki ukształtowały: gwara mazurska, religijne księgi ewangelickie drukowane staropolszczyzną oraz czasopisma, gazety i kalendarze drukowane dla Mazurów po polsku czcionką gotycką.

Poeta, którego twórczość i życie symbolizują trudny los Mazurów rozdartych między polskość a niemieckość, zmarł podczas drugiej wojny światowej dnia 22 września 1940 r. w Orzyszu. Pochowany został na ewangelickim cmentarzu w rodzinnej miejscowości – Ogródek. Został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski (1945).

W 100-lecie urodzin odsłonięto pomnik poety w głównym parku w Ełku, a w domu w Ogródku, w którym Kajka żył ponad pół wieku i który sam zbudował, otwarto poświęcone mu muzeum. Jego imieniem nazwano także ulice w prawie wszystkich mazurskich miastach. W warszawskim Aninie przy ul. Kajki mieści się szkoła podstawowa, której jest patronem. Na jego cześć dawną wieś Buchenwałd nazwano Kajkowem. Od 2005 r. organizowany jest Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Michała Kajki.

empe.