Trudno jest precyzyjnie uchwycić małżeńskie losy siedmiu Jagiellonówien. Cztery spośród nich poślubiły książęta i królów. Jadwiga wyszła za Joachima Hektora, elektora brandenburskiego. Izabela – za Jana Zapolyę, byłego króla Węgier. Zofia poślubiła Henryka II, księcia Brunszwiku, a więc członka wielkiej rodziny Welfów, Anna, niedoszła żona Henryka Walezego, wyszła w końcu za Stefana Batorego. Najmłodsza i najpiękniejsza Katarzyna podobno oczarowywała urodą europejskich władców. Do jej ręki uderzali w konkury m.in. Albrecht Hohenzollern i Iwan Groźny.

W końcu Katarzyna wyszła za Jana III Wazę, późniejszego króla Szwecji i Wielkiego Księcia Finlandii. Nim jednak Jan wstąpił na tron, był uwięziony przez przyrodniego brata, groziła mu śmierć. Katarzyna dzieliła z mężem niedole więzienia, nie skorzystała z możliwości wyjazdu, urodziła w więzieniu dwójkę dzieci. Jednym z nich był Zygmunt. Późniejszy Zygmunt III, król Polski. 

Kuchenny pejzaż Europy
Wiek XVI powoli zmierzał ku końcowi, Europa weszła w okres wrzenia, z którego długo nie mogła się podnieść. Wszędzie, także na stołach, zapanowała już nowoczesność. To niemal ostatni moment dominacji włoskich wpływów, kolejne stulecie należeć będzie do Francji. Zresztą – pod każdym względem. Przepisy kuchenne przerabia się bardzo radykalnie. Francuska, maślana nuta zastępuje tradycyjne kombinacje ziół, korzeni, intensywnych przypraw. Czasy po Soborze Trydenckim budują się od nowa, są to – wszyscy to wiedzą – czasy nowe.

 

Rok 1570 przyniesie nowy dla całego chrześcijaństwa Mszał Rzymski. Św. Pius V po raz pierwszy zebrał w jednej księdze całość ujednoliconej dla całego Kościoła liturgii mszalnej. W tym samym roku jednak, choć z nieco mniejszym rozgłosem, ukazuje się książka Bartolomeo Scappiego, kucharza Piusa V. Opera dell'arte del cuccinare mówi w tytule o „sztuce”, a nie „sposobie” gotowania. Zmieniał się świat, zmieniał podejście do kuchni. Ultrapopularna książka papieskiego kucharza była łabędzim śpiewem dominacji włoskiej kuchni w Europie. Była również zapisem zmiany – kuchni przełomu, przejścia od gotowania w gruncie rzeczy średniowiecznego do nowoczesnego.

Co jadają królewny?
Taki właśnie obraz kulinariów doby przełomu wyłania się z korespondencji Jagiellonek. Siostry, pisząc do siebie o wszystkim z różnych europejskich dworów, wymieniały się przepisami, dając dowód zarówno osobistego zainteresowania kuchnią, jak i świadectwo kulinarnych mód trzeciej ćwierci wieku XVI.

  
Korespondencję Jagiellonek badała i edytowała  wybitna jagiellonistka, siostra profesor Urszula Borkowska, autorka monumentalnego dzieła pt. Przepisy kulinarne Jagiellonek. Wśród receptur znajduje się przepis na „białą szalszę” – czyli biały sos z 1570 roku. Widać w nim już bardziej nowoczesne podejście, nie jest już tak bardzo oparty na zamorskich przyprawach. Obecne w przepisie rodzynki, migdały i anyż są raczej tylko wspomnieniem po dawnej estetyce

 
W korespondencji Jagiellonek można znaleźć fragment listu z 1568 roku, w którym znalazł się przepis na „kapłona w winie muszkatołowym” przesłany przez królewnę Jadwigę Jagiellonkę siostrze Zofii. – Jest to danie jednocześnie delikatne i tłuste, które podaje się w estetyce kontrastowej-korzennej, zawierającej cukier, migdały, goździki i cynamon. Ta fuzja smaków, opiera się na zmianie pierwotnego smaku głównego składnika, zupełnie inaczej niż dzisiaj, ocenia badacz historii kuchni, prof. Jarosław Dumanowski.

 

Słynny łaciński tytuł przepisu – Capponem in Muscatella sic faciendum – dotyczy jednej z najstarszych (najstarszej chyba) polskich receptur spisanych kobiecą ręką.

 
Kapłon w winie muszkatołowym

 

Składniki:
Kapłon, tłusty kogut lub ostatecznie tłusta kura kukurydziana
Woda
Pęczek natki

Sól
Kilka kromek jasnego chleba (może być czerstwy)
Zmielony cynamon
Cukier

Oliwa

Sos:

2 szklanki muszkatu/muszkatelu
1 szklanka migdałów

Sposób przygotowania:
Kapłona, koguta lub kurę oczyścić z podrobów i dokładnie myjemy. Do dużego garnka wlewamy zimnej wody, wkładamy natkę pietruszki i całego kapłona. Doprowadzamy do wrzenia, solimy do smaku, gotujemy na wolnym ogniu do pełnej miękkości.
Migdały miksujemy na „piasek”. Do rondelka wlewamy wino, wsypujemy zmiksowane migdały, zagotowujemy i gotujemy na wolnym ogniu do zgęstnienia sosu.

Na patelni rozgrzewamy oliwę, kładziemy na nią kromki chleba, podsmażamy na złoto z dwóch stron, posypujemy cukrem i cynamonem czekając aż lekko skarmelizują.
Grzanki układamy na półmisku, na nich układamy ugotowanego na małym ogniu kapłona, polewamy sosem winno-migdałowym.