POChP - co warto wiedzieć?

POChP to powszechna choroba przewlekła układu oddechowego. Objawia się trudnościami w oddychaniu i prowadzi do stałych, nieodwracalnych problemów z wydolnością płuc. Objawy te często rozwijają się stopniowo, co sprawia, że początkowo mogą być niezauważane lub bagatelizowane. W miarę jak choroba postępuje, stają się jednak coraz bardziej wyraźne i uciążliwe, przez co mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta.

Na POChP najczęściej chorują osoby palące papierosy (obecnie i w przeszłości), ale niebezpieczne może być także palenie bierne oraz narażenie na działanie szkodliwych substancji (pyłów, spalin, chemikaliów), zanieczyszczenie powietrza, astma, czynniki genetyczne, nawracające infekcje dróg oddechowych (zwłaszcza w dzieciństwie), gruźlica czy HIV.

Do najczęstszych objawów POChP należą: duszność (występująca okresowo lub codziennie, często przez cały dzień, początkowo obserwowana tylko podczas wysiłku, nasilająca się z upływem czasu, aż do odczuwanej nawet w stanie spoczynku), przewlekły kaszel, przewlekłe odkrztuszanie plwociny (najsilniejsze po przebudzeniu).

„Wczesna diagnoza i właściwe leczenie mogą pomóc w zahamowaniu postępu choroby i poprawie jakości życia pacjenta. Szybkie wykrycie POChP to podstawa, ponieważ choroba ta jest przewlekła i nieodwracalna. Odpowiednie leczenie może jednak pomóc w kontrolowaniu objawów i zapobieganiu dalszemu pogorszeniu stanu zdrowia. Kluczowym badaniem w rozpoznaniu POChP jest spirometria z próbą rozkurczową” - mówi dr hab. n. med. Piotr Boros, prof. IG, Zakład Fizjopatologii Oddychania, Poradnia Chorób Płuc w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Szacuje się, że w Polsce POChP może występować u ok. 2 mln osób, w tym ok. 80% przypadków tej choroby w kraju ma postać łagodną lub umiarkowaną, ale w tym okresie najszybciej postępuje utrata funkcji płuc. Większość z nich jednak pozostaje nierozpoznana.

Zaostrzenie - niebezpieczne zdarzenie w POChP

Zaostrzenie POChP to nagłe i gwałtowne nasilenie objawów choroby, które trwa zwykle 7-10 dni i wymaga intensyfikacji leczenia. Zaostrzenie objawia się nasileniem duszności, kaszlu oraz produkcji plwociny, może wiązać się także z pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia chorego. Nasilenia choroby mogą pojawiać się m.in. w wyniku przeziębienia (infekcji wirusowej) czy zapalenia oskrzeli. Szczególnie niebezpieczny dla osób z POChP jest okres jesienno-zimowy - ze względu na większą liczbę wirusowych i bakteryjnych infekcji dróg oddechowych.

Zaostrzenia nie tylko pogarszają jakość funkcjonowania chorych, ale również są niebezpieczne dla ich życia. Każde z nich, jeżeli nie jest właściwie leczone, może przyspieszać pojawienie się kolejnego zaostrzenia.

„Dlatego, jeżeli chory odczuwa nasilenie objawów POChP, powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Umożliwi to podjęcie szybkiego i właściwego, a więc skutecznego leczenia. Zaostrzenie najłatwiej leczy się na początku, gdy objawy są jeszcze niewielkie - wyjaśnia prof. Boros - Niestety w naszym kraju, choć nie tylko, od lat poważny problem stanowi niezgłaszanie zaostrzeń lub zgłaszanie ich zbyt późno, jak również samodzielne ich leczenie w warunkach domowych. W konsekwencji przekłada się to na szybszy postęp choroby oraz gorsze funkcjonowanie chorego na co dzień” - dodaje prof. Boros.

Istotne też jest, aby chory pamiętał o zaostrzeniach, o sytuacjach, kiedy pogorszenie objawów trwało kilka dni oraz o nieplanowanych wizytach lekarskich z powodu nasilenia kaszlu czy duszności, a następnie zgłaszał to specjaliście podczas wizyty kontrolnej. Lekarz, aby skutecznie mógł wspierać pacjenta oraz zastosować u niego odpowiednie leczenie, musi znać przebieg jego choroby, a informacja o przebytych zaostrzeniach ma kluczowe znaczenie w decyzji o inicjacji nowoczesnego leczenia. Chorzy często mają trudności ze zidentyfikowaniem objawów POChP, dlatego warto, aby prowadzili dzienniczek, w którym każdego dnia będą swoje objawy zapisywać, a jeżeli coś ich zaniepokoi, powinni zgłosić się do lekarza.

Celem leczenia POChP jest łagodzenie objawów oraz zmniejszanie ryzyka zaostrzeń, spowolnienie postępu choroby, poprawa jakości życia i tolerancji wysiłku fizycznego, przeciwdziałanie pogarszaniu się czynności płuc i przedwczesnym zgonom.

Pilna potrzeba rozwiązań systemowych

Według prognoz na nadchodzące lata liczba chorych na POChP będzie się zwiększać. Jest to spowodowane kilkoma czynnikami - zarówno demograficznymi, jak i środowiskowymi, które wpływają na rozwój choroby - takimi jak: starzenie się społeczeństwa i związane z tym współwystępowanie innych chorób, zanieczyszczenie środowiska, ograniczony dostęp do diagnostyki, np. badania spirometrycznego, brak rozwiązań systemowych, niewielka liczba programów przesiewowych dla grup ryzyka.

Autorzy raportu „Stan POChP w Polsce”, opracowanego w 2024 roku, wskazują na wyzwania istotne dla poprawy sytuacji w obszarze POChP. Są to: wczesne rozpoznanie POChP, zwłaszcza w grupach ryzyka, ułatwienie dostępu do podstawowej diagnostyki, czyli badania spirometrycznego, a także zmniejszenie częstości występowania POChP oraz jej zaostrzeń.

Mimo że POChP stanowi poważny problem o rosnącym znaczeniu, to w Polsce choroba nie jest wystarczająco uwzględniana w strategiach zdrowotnych, nie istnieje kompleksowy krajowy plan dotyczący chorób układu oddechowego, nie prowadzi się też rejestru pacjentów.

Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że jedna na trzy osoby z POChP jest diagnozowana dopiero w momencie hospitalizacji z powodu zaostrzenia choroby. Z kolei w ramach programu badań przesiewowych w kierunku raka płuca - który to program obejmował kompleksową ocenę stanu zdrowia płuc, w tym wykonanie spirometrii - stwierdzono, że prawie 20% badanych ma niezdiagnozowaną przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

Chorzy w Polsce mają dostęp do spirometrii, jednak nie wykonuje się jej tak często, jak to konieczne. Bardzo niskie są też: finansowanie ze środków publicznych terapii związanych z rzucaniem palenia oraz wskaźnik szczepień przeciwko infekcjom dróg oddechowych, które zaostrzają przebieg POChP.

„Wskaźniki szczepień okazują się niskie, mimo że szczepienia przeciwko grypie sezonowej, SARS-CoV-2 i pneumokokom są refundowane. Potrzebujemy podejścia kompleksowego, obejmującego kampanie informacyjne i zmiany strukturalne, aby umożliwić łatwy dostęp do szczepionek” - zauważa prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko, prezydent-Elekt Europejskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Kierownik Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.

Ponadto autorzy raportu wskazują, jakie działania w celu poprawy obecnej sytuacji powinny podjąć osoby odpowiedzialne w naszym kraju za kształtowanie polityki zdrowotnej. Zwracają też uwagę na efektywniejsze wykorzystanie programów badań przesiewowych w kierunku raka płuca jako szansy na wcześniejsze wykrywanie POChP w grupach o podwyższonym ryzyku. Kolejne ważne kroki, jakie należałoby podjąć, to szkolenie i certyfikowanie pielęgniarek oraz innych pracowników służby zdrowia w zakresie diagnostyki układu oddechowego (w tym spirometrii). W zwalczaniu czynników ryzyka rozwoju oraz zaostrzeń POChP pomogłoby również zwiększenie liczby bezpłatnych działań związanych z rzucaniem palenia oraz szczepień przeciwko infekcjom układu oddechowego.

Kluczowa jest edukacja pacjentów z POChP

Kluczową rolę w zarządzaniu chorobą, poprawie jakości życia pacjentów, a także w zmniejszaniu liczby zaostrzeń i hospitalizacji, odgrywa odpowiednia edukacja. Może ona pomóc pacjentom w lepszym radzeniu sobie z chorobą, poprawić ich zaangażowanie w leczenie, a także wpłynąć na motywację do przestrzegania zaleceń terapeutycznych.

Kampania edukacyjna pt. „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” ma na celu podniesienie świadomości na temat zaostrzeń POChP i wynikających z nich skutków dla chorego, zwiększenie umiejętności rozpoznawania zaostrzeń i monitorowania niepokojących objawów, a także chęci zgłaszania ich we właściwym czasie i dobrego przygotowywania się do wizyt kontrolnych.

Na stronie internetowej kampanii www.pokochajpluca.pl chorzy znajdą cenne informacje o przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, a także o aplikacji Moje POChP, która jest pierwszą polską aplikacją działającą na zasadzie elektronicznego dzienniczka. Ma ona pomóc pacjentom w efektywnym monitorowaniu objawów choroby, a tym samym w dobrym przygotowywaniu się do wizyt u lekarza. Z kolei lekarz, znając przebieg choroby, będzie mógł lepiej dostosować leczenie, czyli pomagać skuteczniej. Aplikacja zwiększa też szansę na rozpoznanie nasilenia objawów POChP i ewentualnych zaostrzeń.

Aplikacja jest bezpłatna. Można ją pobrać na telefon za pośrednictwem sklepu z aplikacjami (Google Play lub AppStore). Rejestracja nie jest wymagana. Z aplikacji można korzystać od razu po jej zainstalowaniu:

- Android: https://qr.short.az/MojePOChPAZimmunologiaandroid,

- iOS: https://qr.short.az/MojePOChPAZimmunoloiaIOS.

Partnerem głównym kampanii „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń” jest Polska Koalicja Zdrowe Płuca. Partner merytoryczny: Polskie Towarzystwo Chorób Płuc, Partner wspierający: Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej. Inicjator: firma AstraZeneca.

Źródła danych:

[1] Dobek R. et al.: Ścieżka chorego na POChP w Polsce: stan obecny i pożądany kierunek zmian. Perspektywa specjalistów pulmonologów, Via Medica, Pneumonologia Polska, 2022; 3(1-2): 23-32.

[2] Greenstone M.: Postępowanie w pierwszej dobie zaostrzenia POChP, Medycyna po Dyplomie, 2010; 19(7): 36-41; https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/147/original/Strony_od_MpD_2010_07-10.pdf?1467967817 (data dostępu: sierpień 2024).

[3] Farnik M.: Silent Exacerbations: underreporting of COPD exacerbations in Poland, ERS, 2020; e-poster #2467.

[4] Serwis Ministerstwa Zdrowia: Mapy potrzeb zdrowotnych 2018; https://mpz.mz.gov.pl/wp-content/uploads/sites/4_old_0212/2018/05/uklad_oddechowy_20180531.pdf (data dostępu: sierpień 2024).

[5] Habashi L., Wait S., Whicher CH., Stan POChP w Polsce, Londyn: Partnerstwo na Rzecz Polityki Zdrowotnej. Data sporządzenia: sierpień 2024.
PL-20757

Źródło informacji: Biuro prasowe kampanii „Pokochaj Płuca. Unikaj zaostrzeń”