Konferencja „Półmetek Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji - czego się nauczyliśmy, dokąd zmierzamy? Głosy z polskich regionów węglowych” podsumowała dotychczasowe zaangażowanie naszego kraju w FST. Podczas spotkania zaprezentowano raport „Głosy z regionów objętych Funduszem Sprawiedliwej Transformacji. Badanie ewaluacyjne stanu wdrożenia i rekomendacje zmian w funkcjonowaniu Funduszu w Polsce”, opracowany przez Polską Zieloną Sieć i Instytut Reform. Badanie miało pokazywać, w jaki sposób osoby zaangażowane w wydawanie środków z Funduszu, postrzegają ich wpływ na region. Wnioski raportu odzwierciedlają przemyślenia: osób z regionów, przedstawicieli samorządu, przedsiębiorców, związków zawodowych.

„FST realnie zmienia podejście do transformacji. Regiony uczą się od siebie, widać większe zaangażowanie i chęć działania zarówno wśród beneficjentów, jak i osób wdrażających projekty” - mówiła Marta Anczewska z Instytutu Reform. „Dzięki tym środkom w regionach powęglowych pojawia się nadzieja na lepsze jutro. To także szansa na zatrzymanie młodych w regionach zagrożonych wyludnieniem” - dodała autorka raportu.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) został utworzony w 2021 roku na podstawie dedykowanego Rozporządzenia Unii Europejskiej jako element Planu Inwestycyjnego na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu.

Fundusz powinien „przyczyniać się do łagodzenia społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków transformacji w kierunku neutralności klimatycznej Unii”. W efekcie FST, co do zasady, jest skierowany do regionów zarówno węglowych, jak i przemysłowych, charakteryzujących się wysoką intensywnością emisji gazów cieplarnianych.

Budżet FST to 19,8 mld euro. Polska otrzymała największą alokację z FST, która w cenach realnych za rok 2022 wynosi 3,85 mld euro, z czego 20 proc. przypada na Polskę. Dostęp do Funduszu uzyskało pięć regionów: woj. śląskie, zachodnia Małopolska, region wałbrzyski, wschodnia Wielkopolska i region bełchatowski w woj. łódzkim.

Joanna Furmaga, prezeska Polskiej Zielonej Sieci zwróciła uwagę, że Komisja Europejska prowadzi śródokresowy przegląd funduszy, także FST. Według niej może łączyć się to ze zmianami w zasadach działania funduszu. Pojawiają się głosy, że środki z niego mają stać się częścią szerszego, niededykowanego funduszu. Taki scenariusz oznacza stratę dla Polski. Dlatego - jak wskazywała ekspertka - trzeba postarać się o kontynuację FST w następnym budżecie unijnym.

„Z rozmów z mieszkańcami regionów objętych Funduszem na rzecz Sprawiedliwej Transformacji wynika, że najważniejsze jest, żeby fundusz nadal funkcjonował i żeby wyznaczono pełnomocnika ds. sprawiedliwej transformacji. Ludzie podkreślają, że to rząd powinien wziąć odpowiedzialność za ten proces i zadbać o jego dalszą realizację, korzystając ze środków FST” - mówiła Alina Pogoda, ekspertka ds. sprawiedliwej transformacji Polskiej Zielonej Sieci.

Jej zdaniem, aby wydatkowanie FST było efektywne, a Polska skuteczna w walce o kontynuację Funduszu lub zapewnienie dla niego alternatywy, konieczne jest wyznaczenie koordynatora procesu w postaci Pełnomocnika Rządu ds. Sprawiedliwej Transformacji.

Małgorzata Staś z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego argumentowała, że dzięki FST powstała społeczność, która angażuje się w sprawy transformacji i wspiera dywersyfikację gospodarki.

„Prawdopodobnie jest za wcześnie, żeby mówić, że FST wymaga zmian. Zaletą tego funduszu jest łączenie różnych obszarów samorządów i gospodarki, jest też on poligonem doświadczalnym dla innych programów. Warto korzystać z już działających schematów. System jest dobry, wymaga jedynie kosmetycznych zmian” - przekonywał Piotr Zygadło z Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.

Według Izabeli Zygmunt z Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce Unia zmaga się z wyzwaniami i kryzysami. Należy do nich dostosować budżet, który w kolejnej perspektywie nie może zostać powtórzony jeden do jednego. Fundusze mają być prostsze we wdrażaniu, łatwiejsze do korzystania i bardziej elastyczne.

„Kwoty płynące z unijnego budżetu na łagodzenie skutków transformacji energetycznej są poza zasięgiem budżetu i Polski, i poszczególnych województw. Zresztą na FST należy patrzeć szerzej niż tylko na instrument polityki klimatycznej. Łączy on w sobie odpowiedź na wyzwania społeczne, demograficzne i ekonomiczne w regionach górniczych” - podsumowała Alina Pogoda.

Raport można pobrać tutaj: https://zielonasiec.pl/2025/03/25/czy-polska-straci-miliardy-z-ue-to-ostatni-dzwonek-aby-o-nie-zawalczyc/

Źródło informacji: PAP MediaRoom